Bułgaria. Sztuka

Bułgaria. Sztuka.

Najstarsze zabytki z okresu neolitu; ok. 1800 p.n.e. — kultura tracka, rozkwit  V–III w. p.n.e., wpływy gr. i scytyjskie — kopułowe grobowce, często zdobione polichromią (Kazanłyk), i ozdobne wyroby metal. (tzw. złoty skarb z Panagiuriszte); okres rzymski — zabytki rzeźbiarskie (stele) i arch. (mury obronne); sztukę starochrześc. reprezentują budowle sakralne (rotunda Św. Jerzego w Sofii). Po okresie wędrówki ludów — sztuka protobułgarska (pozostałości pałaców w Plisce, naskalne płaskorzeźby z Madary), a od pierwszego państwa bułgarskiego (koniec VII w.) rozpoczęła się właściwa sztuka bułgarska oparta na wzorach antycznych i bizant. (kaplica pałacowa w Presławiu);  XI–XII w. nastąpiło nasilenie wpływów bizant. (bazyliki w Prespie i Ochrydzie). Od końca XII do XIV w. rozkwit sztuki, gł. architektury sakralnej — cerkwie krzyżowo-kopułowe (Nesebyr), jednonawowe kolebkowe (Tyrnowo), dwupiętrowe mauzolea grobowe (Asenowgrad); malarstwo ścienne (Bojana) i miniaturowe (Kronika Manassesa, Ewangeliarz cara Iwana Aleksandra); rozwinęły się też rzeźba arch. i snycerstwo. Upadek państwa bułgarskiego (koniec XIV w.) i wielowiekowa niewola tur. zahamowały rozwój sztuki w Bułgarii i spowodowały zniszczenia zabytków (nieliczne ośr. sztuki nar.  XVI–XVII w. w klasztorach);  XV–XVIII w. większość miast bułgarskich otrzymała zabudowę typu orientalnego (domy o nadwieszonych piętrach i spłaszczonych dachach, liczne meczety). Odrodzenie sztuki od końca XVIII w., nawiązanie do tradycji nar. (Rilski monastyr) i sztuki ros. (cerkiew A. Newskiego w Sofii). W malarstwie XIX w. tendencje realist. o charakterze akademickim: portret (Ch. Cokew), tematyka rodzajowa (I. Weszin, I. Mrkwiczka, I. Angełow, A. Mitow), hist. (N. Pawłowicz) oraz pejzaż (A. Michow). W nowocz. sztuce Bułgarii oprócz wpływów impresjonizmu, postimpresjonizmu, modernizmu i ekspresjonizmu (S. Iwanow, W. Dimitrow-Majstora), rozwijał się gł. kierunek realist. (Ch. Stanczew, graficy — I. Beszkow, S. Wenew, rzeźbiarze — Ż. Spirydonow, I. Łazarow, I. Funew), który po II wojnie świat. mieścił się w ogólnym nurcie realizmu socjalist. (po 1957 tendencje koloryst.); malarze — N. Bałkanskij, D. Uzunow, N. Petkow, I. Kirkow, P. Panajotow, rzeźbiarze — W. Minekow, graficy — B. Angełuszew, W. Stajkow. Rozwijała się bujnie architektura, początkowo monumentalna (centrum Sofii), następnie w kierunku bardziej nowocz. rozwiązań funkcjonalnych (pałac sport. w Sofii, zespoły hotelowe w Warnie i Złotych Piaskach — N. Nikołow z zespołem). Za najsłynniejszego współcz. artystę bułgarskiego uważa się Ch. Jawaczewa, współtwórcę fr. ruchu Nouveaux Réalistes, tworzącego dzieła w nurcie land-artu (Kurtyna w dolinie Rifle Colorado 1970–72). Bułgarska sztuka lud. łączy elementy różnych kręgów kulturowych (starobułgarskich, słow., tur.), należy do najciekawszych w Europie (bogata architektura drewniana, tkactwo, ceramika, wyroby z drewna i metalu).