Bataliony Chłopskie
 
Encyklopedia PWN
Bataliony Chłopskie (BCh),
konspiracyjna organizacja zbrojna ruchu ludowego;
powołana z inicjatywy Stronnictwa Ludowego „Roch” (SL „Roch”), organizowana od poł. 1940 pod nazwą Chłopska Straż („Chłostra”), od wiosny 1941 jako BCh, na obszarze II RP, z wyjątkiem Pomorza (podejmowano próby organizacyjne) i Wileńszczyzny; jej trzon stanowili gł. byli czł. Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej oraz część czł. Centralnego Związku Młodej Wsi „Siew”, działających wcześniej w Chłopskiej Organizacji Wolności „Racławice”. Początkowo Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego (CKRL) nie zamierzało tworzyć własnej organizacji zbrojnej; wojskowo przeszkolonych ludowców przekazywało do ZWZ, jednak konflikty na tle ideowym i obawa przed utratą wpływów na wsi spowodowały decyzję powołania BCh. Pełnomocnikiem ds. BCh z ramienia CKRL był J. Niećko („Zgrzebniok”), komendantem gł. BCh F. Kamiński („Zenon Trawiński”), szefami sztabu KG: do 1942 K. Banach („Kamil”, „Rosnowicz”), następnie S. Koter („Andrzej Poręba”); organem dowodzenia była Komenda Gł. składająca się początkowo z 3, a od 1944 z 10 oddziałów. Struktura terytorialna BCh była oparta na przedwojennym podziale adm.: okręg (województwo), podokręg, obwód (powiat), gmina, gromada; do połowy 1943 utworzono 10 okręgów: I — Warszawa, II — Warszawa województwo, III — Kielce, IV — Lublin, V — Łódź, VI — Kraków, Rzeszów, Śląsk, VII — Białystok, VIII — Wołyń, IX — Lwów, Stanisławów i Tarnopol, X — Poznań. Formowano 2 podstawowe rodzaje oddziałów: terytorialne (o charakterze milicji lud., stanowiące stałe załogi na swoim terenie, organizujące samoobronę, wykonujące zadania bojowo-dywersyjne, będące zapleczem dla oddziałów walczących z Niemcami podczas powszechnego powstania) i taktyczne (ściśle wojsk., przeznaczone do działań bojowych w czasie ogólnonar. powstania w końcowej fazie wojny, podlegały akcji scaleniowej z ZWZ-AK). Z części BCh tworzono podporządkowaną SL „Roch” Ludową Straż Bezpieczeństwa oraz formacje Delegatury Rządu RP na Kraj: Państwowy Korpus BezpieczeństwaStraż Samorządową. Na przeł. 1941 i 1942 z obwodowych i okręgowych załóg oddziałów terytorialnych zaczęto tworzyć Oddziały Specjalne Batalionów Chłopskich (OS BCh), do zadań bojowo-dywersyjnych, a na przeł. 1942 i 1943, często żywiołowo, powstawały oddziały partyzanckie (łącznie 69). BCh w okresie największego rozwoju (marzec 1944) liczyły ok. 170 tys. żołnierzy.
Od 1941 prowadzono z inicjatywy KG ZWZ-AK akcję scaleniową (formalną umowę o zasadach scalenia podpisano dopiero 30 V 1943), ale z powodu konfliktów (dyskryminacja oficerów z BCh przy obsadzaniu stanowisk dowódczych), faktycznego wcielenia nie dokonano do końca okupacji (ostatecznie podporządkowano AK ok. 50 tys. żołnierzy BCh). Głównym celem działalności bojowej BCh była obrona wsi przed eksploatacją gosp. i terrorem okupanta (akcje przeciwkontyngentowe, obrona młodzieży przed wywózką, obrona wysiedlanych i pacyfikowanych wsi). BCh na przeł. 1942 i 1943 podjęły walkę w obronie ludności pacyfikowanej Zamojszczyzny (bitwy pod Wojdą; i Zaborecznem). Do ważniejszych akcji bojowych należy zaliczyć: rozbicie więzień w Krasnymstawie i Pińczowie, wysadzenie pociągu pod Gołąbkiem, zatopienie na Wiśle niem. statku Tannenberg (wspólnie z AK). BCh organizowały różne formy pomocy (gł. przechowywanie) zagrożonym przez okupanta (jeńcom, wysiedlonym z ziem wcielonych do Rzeszy, inteligencji, Żydom), wspierały tajne nauczanie, rozwijały propagandę, m.in. w organach prasowych: „Żywią i bronią”, „Powstaniec” (przemianowane na „Chłostrę”), „Samopomoc Chłopska”, kształtowały podstawy społ., organizując kursy wychowawcze, tępiąc donosicielstwo, niszcząc bimbrownie. W 1944 niektóre oddziały i czł. BCh podjęły współpracę z AL; po wyzwoleniu Lubelszczyzny część oddziałów BCh, wbrew dyrektywom CKRL, podporządkowała się PKWN, współtworzyła m.in. MO; większość zachowywała lojalność wobec Rządu RP na uchodźstwie i trwała w biernej konspiracji. CKRL podjęło decyzję (w marcu 1945) o ujawnieniu BCh z dniem 2 IV 1945; uwięzienie przez NKWD szesnastu działaczy pol. państwa podziemnego uniemożliwiło jej wykonanie, VII–VIII 1945, po utworzeniu Polskiego Stronnictwa Ludowego, wstąpiła do niego większość żołnierzy BCh, a formalne rozwiązywanie organizacji rozpoczęto we wrześniu 1945.
Bibliografia
K. PRZYBYSZ, A. WOJTAS, Bataliony Chłopskie, t. 1–3, Warszawa 1985–86;
J. GMITRUK, P. MATUSAK, W. WOJDYŁO Bataliony Chłopskie, Warszawa 1987.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia