taniec

taniec

[czes. < niem.],

sztuka wywodząca się z języka ruchu, drugiego oprócz języka mowy podstawowego środka porozumiewania się ludzi;

środkiem wypowiedzi są odpowiednio zestawione ruchy ciała, wykonywane w określonym rytmie i zgodne z towarzyszącą im muzyką; są one transformacją ruchów naturalnych, mogą powstawać pod wpływem bodźców emocjonalnych lub wyrażać w konwencjonalny sposób pewne emocje (taniec artystyczny) lub znaczenia (taniec indyjski); wykształciły się różne rodzaje tańca o różnorodnych funkcjach (estetycznej, rekreacyjno-rozrywkowej, religijnej), rozmaitym pochodzeniu, zasięgu i znaczeniu społecznym, np.: taniec ludowy (czeska polka, hiszpańskie bolero, polski kujawiak i oberek, węgierski czardasz, włoska tarantela), często podnoszony do rangi tańca narodowego (w Polsce — polonez, mazur, krakowiak), dawniej do rangi tańca dworskiego (tańce historyczne: gawot, menuet, pawana, sarabanda); taniec towarzyski, uprawiany współcześnie, oryginalny bądź pochodzenia ludowego (boogie-woogie, boston, charleston, fokstrot, rock and roll, tango, twist, walc); poszczególne tańce różnią się charakterystycznymi schematami ruchowymi (tzw. figury choreotechniczne) i muzycznymi, głównie rytmicznymi i metrycznymi (np. trójmiarowy walc, dwumiarowa polka), także tempem (powolna sarabanda, szybki galop). Odrębnym rodzajem tańca jest zbliżony do baletu i pantomimy taniec artystyczny, sceniczny, na ogół starannie komponowany w warstwie ruchowej; w historii europejskiego tańca artystycznego wyróżnia się kilka typów tańca, wyznaczających kolejne epoki: taniec klasyczny (akademicki), skrystalizował się 1760–1820, opierając się na kanonach klasycznej sztuki starożytnej; zgodnie z zasadami skodyfikowanymi przez C. Blasisa (Traité élémentaire, théorique et pratique de l’art de la danse 1820), taniec klasyczny jest systemem dokładnie opracowanych ruchów ciała, oznaczanych terminologią francuską; jego styl polega na harmonijnej koordynacji ruchów, linearnym pięknie form i lekkości; forma teatralna baletu klasycznego, ukształtowana w XIX w., polega na uszeregowaniu stałych schematów, wykonywanych techniką klasyczną; taniec wyrazisty (ekspresjonistyczny), powstał 1920–30 w Niemczech; jego twórcy (R. Laban, M. Wigman, K. Joos), odrzucając zasady tańca klasycznego, oparli się na analizie swobodnego ruchu jako wyrazu przeżyć wewnętrznych; tzw. taniec wyzwolony propagowała na początku XX w. I. Duncan; odrzuciła ona technikę tanca klasycznego, zastępując ją ruchami naturalnymi, wzorowanymi na zabytkach plastycznych sztuki starożytnej; taniec nowoczesny (angielskie modern dance) jest dalszym rozwinięciem zasad tańca wyrazistego, ujętym w reguły specyficznej techniki; krystalizował się 1930–50 w Stanach Zjednoczonych (M. Graham), wykorzystując elementy folkloru murzyńskiego i indiańskiego; taniec charakterystyczny, uformowany w ciągu XIX w., polegał na powierzchownej stylizacji tańców ludowych, obecnie jest także wzorowany na charakterystycznych cechach ruchowych postaci, przedstawicieli różnych zawodów, środowisk itp. Tańcem nazywamy również utwór muzyczny, najczęściej instrumentalny, rzadziej wokalny (przyśpiewka taneczna), towarzyszący wykonaniu tańca lub samodzielny, będący jego stylizacją; instrumentalne stylizacje tańca w muzyce europejskiej są znane od przełomu średniowiecza i renesansu; w epoce baroku łączono różne tance w cykle (suita, partita).

Bibliografia

J. REY Taniec, jego rozwój i formy, Warszawa 1958;

J.G. NOVERRE Teoria i praktyka tańca prostego i komponowanego, sztuki baletowej, muzyki, kostiumu i dekoracji, Wrocław 1959;

I. TURSKA Krótki zarys historii tańca i baletu, Kraków 1962;

tejże W kręgu tańca, Warszawa 1965;

B. MAMONTOWICZ-ŁOJEK Terpsychora i lekkie muzy. Taniec widowiskowy w Polsce w okresie międzywojennym 1918–1939, Kraków 1972.

Katalończycy, tradycyjny taniec sardana

Miłość i ból i świat i marzenie, muzyka G. Mahler, choreografia J. Neumeier (1984) — Teatr Wielki w Warszawie