szkło artystyczne
 
Encyklopedia PWN
szkło artystyczne,
wyroby ze szkła odpowiednio zdobionego, wytwarzane w pojedynczych egzemplarzach lub krótkich seriach, czasem pozbawione funkcji użytkowej;
szkło artystyczne kształtuje się na gorąco z masy płynnej (przez wydmuchiwanie lub za pomocą formy) oraz metodą obróbki ręcznej (np. formowanie szczypcami dziobka naczynia, nalepianie uchwytów, guzów dekoracyjnych). Szkło artystyczne barwi się tlenkami metali (np. szkło rubinowe, szkło mącone); szkło nawarstwione z mas szklanych o kilku barwach otrzymuje się przez wydmuchiwanie; szkło filigranowe uzyskuje się z połączenia nitek szklanych kolorowych i bezbarwnych. Wyroby dekoruje się emaliami i złoceniem, szlifowaniem i grawerowaniem oraz punktowaniem i rysowaniem diamentem; można też trawić powierzchnię kwasem i matować piaskiem.
Szkło artystyczne produkowano już w starożytnym Egipicie (biżuteria, inkrustacje, naczynka na wonności). W starożytnym Rzymie wytwarzano szkło warstwowe, fondi d’oro, szkła malowane farbami emaliowymi, stosowano też szlif i grawerunek. Z okresu średniowiecza zachowały się głównie dzieła witrażownictwa, bliższe jednak sztuce malarskiej niż szklarskiej. W okresie renesansu (od XV w.) wysoki poziom osiągnęło szkło artystyczne w Wenecji (wytwórnie na wyspie Murano); szkła weneckie naśladowano głównie w Niderlandach. W środkowej Europie od XVI w. były popularne wilkomy, malowane barwnymi emaliami; ok. 1600 zaczęto zdobić szkła grawerunkiem; C. Lehmann w Pradze udoskonalił technikę grawerunku szkła, naśladując dekorację kryształu górskiego (wprowadzenie tzw. kryształu czeskiego w 2. połowie XVII w. pozwalało na formowanie grubych ścianek naczynia, przystosowanych do grawerunku i głębszego szlifu). W końcu XVII i na początku XVIII w. centrum produkcji szkła artystycznego stały się Czechy i Śląsk (wywarły wpływ na Saksonię, Niemcy i Polskę). W XVIII w. wprowadzono, głównie w Holandii, punktowanie diamentem na powierzchni szkła małych obrazków i portretów. W XIX w. popularne stały się wielobarwne szkła warstwowe oraz szkła imitujące kamienie półszlachetne. Masowa produkcja szkła obniżyła jego walory artystyczne; od okresu secesji (m.in. E. Gallé) zaczęto dążyć do odrodzenia produkcji szkła artystycznego, m.in. przez nawiązywanie do doświadczeń i sposobów zdobienia szkieł na Dalekim Wschodzie. Współcześnie w wytwarzaniu szkła artystycznego wykorzystuje się przede wszystkim możliwości, które oferuje sam materiał — kształtowanie szkła ciekłego daje w efekcie nowe, bogate formy przedmiotów.
W Polsce najstarsze znane wyroby szkła artystycznego pochodzą z wczesnego średniowiecza; wysoki poziom artystyczny osiągnęły wyroby ze szkła w XVIII w. (Lubaczów, Naliboki, Urzecz, Cudnów) — świeczniki, zwierciadła, puchary, kulawki i in. kielichy o rozmaitych formach, zdobione dekoracją grawerowaną. Po II wojnie światowej produkcja szkła artystycznego znacznie się rozwinęła (m.in. prace H.A. Tomaszewskiego).
Bibliografia
P. BANAŚ Współczesne polskie szkło i ceramika, Warszawa 1990;
S. ŻELASKO Polskie szkło współczesne ostatniej dekady XX w., katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze 2001;
P. GARNER Les arts décoratifs 1940–1980, Paris 1980.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kielich szklany z ok. 1000 w oprawie z początku XV w. — katedra na Wawelu, Kraków fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gallé Émile, wazon, początek XX w. — Muzeum Okręgowe, Jelenia Góra fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia