statek kosmiczny
 
Encyklopedia PWN
statek kosmiczny,
środek transportowy przeznaczony do realizacji lotów kosmicznych, odpowiednio przystosowany do długotrwałego przebywania i poruszania się w przestrzeni kosmicznej.
Statki kosmiczne ogólnie dzielą się na: statki kosmiczne pilotowane (statki kosmiczne załogowe), używane dotychczas w licznych lotach okołoziemskich, a także w misjach księżycowych programu Apollo, oraz statki kosmiczne automatyczne (statki kosmiczne bezzałogowe) wykorzystywane do realizacji różnych celów badawczych bądź użytkowe. Z uwagi na sposób śledzenia i możliwość utrzymywania kontaktu ze statkami kosmicznymi rozróżnia się statki kosmiczne pasywne i statki kosmiczne aktywne. Statki pasywne nie wysyłają żadnych sygnałów, a lokalizacja ich położenia i śledzenie ruchu są możliwe dzięki prowadzonym z Ziemi obserwacjom optycznym odbijanego przez nie światła słonecznego bądź przez zastosowanie metod radarowych, tj. wysyłanie z Ziemi w ich kierunku sygnałów radiowych, które po odbiciu od statku i powrocie do stacji naziemnej umożliwiają monitorowanie jego lotu i aktualnego położenia. Statki aktywne samodzielnie emitują ze swych pokładów sygnały radiowe, co pozwala, po ich odbiorze przez stację naziemną, na określenie pozycji statku i śledzenie jej zmian. Łączność radiowa ze statkiem kosmicznym umożliwia telemetryczny przekaz danych z urządzeń pokładowych statku na Ziemię bądź do innych statków kosmicznych, a także przesyłanie komend z ośrodków naziemnych do poszczególnych systemów i przyrządów statku. Z uwagi na rejon działania statków kosmicznych w przestrzeni kosmicznej wyróżnia się: statki kosmiczne okołoziemskie (sztuczne satelity Ziemi), których ruch jest determinowany oddziaływaniem pola grawitacyjnego Ziemi, w wyniku czego krążą one wokół niej po zamkniętych orbitach kołowych lub eliptycznych, oraz statki kosmiczne międzyplanetarne, które po nadaniu im odpowiedniej prędkości (drugiej prędkości kosmicznej) mogą przezwyciężyć siłę przyciągania ziemskiego, trwale oddalić się od Ziemi i wniknąć w obszar przyciągania Słońca bądź innych niż Ziemia planet (np. sztuczne satelity Marsa, Wenus, Jowisza, próbniki planet, próbniki międzyplanetarne), a nawet opuścić na zawsze Układ Słoneczny. Statki kosmiczne dzielą się na statki kosmiczne jednokrotnego użytku, stanowiące zdecydowaną większość wynoszonych w przestrzeń kosmiczną obiektów, oraz statki kosmiczne wielokrotnego użytku, zwane wahadłowcami.
Lot statku kosmicznego można podzielić na 3 główne fazy: 1) start i wprowadzenie statku na orbitę przez nadanie mu odpowiedniej prędkości i kierunku lotu; wykorzystuje się do tego zazwyczaj wielostopniowe rakiety nośne, których poszczególne człony odłączają się od modułu orbitalnego po wypaleniu paliwa lub na odpowiedni sygnał sterujący; 2) lot (w zasadzie bezwładny) po orbicie wokół danego ciała lub wzdłuż określonej trajektorii w przestrzeni międzyplanetarnej po torze wyznaczonym na podstawie wiedzy o zasadach mechaniki nieba; 3) lądowanie (na Ziemi lub innym ciele niebieskim), manewr polegający głównie na wyhamowaniu statku za pomocą jego silników rakietowych lub w wyniku działania oporu aerodynamicznego. Niektóre bezzałogowe statki kosmiczne po zakończeniu eksploatacji pozostawia się na ich orbitach (zawsze w przypadku próbników międzyplanetarnych, a także pierwszych satelitów Ziemi). Obecnie najczęściej niszczy się sztuczne satelity Ziemi przez kontrolowane wprowadzenie w gęste warstwy atmosfery. Wahadłowce lądują na specjalnie przygotowanych lądowiskach na Ziemi.
Wielkość i budowa statku kosmicznego zależy od jego przeznaczenia; musi on być przystosowany do długotrwałego przebywania i do funkcjonowania w przestrzeni kosmicznej i do związanych z tym trudnych warunków pracy: wysokiej próżni, stanu nieważkości, silnego promieniowania kosmicznego (zagrożenie dla człowieka i aparatury), bombardowania mikrometeoroidami, dużych skoków temperatury, nagrzewania podczas wnikania w gęste warstwy atmosfery i in. Wymaganą dużą niezawodność osiąga się przez uwielokrotnienie aparatury oraz zastosowanie systemów kontroli i rozpoznawania wadliwego działania. Główne zespoły statku kosmicznego: strukturalny, zasilania energetycznego (baterie słoneczne, akumulatory, reaktory jądrowe), łączności, kontroli otoczenia, sterowania i stabilizacji (głównie małe pomocnicze silniki rakietowe), nawigacji i orientacji w przestrzeni, silnikowy. Zasadniczą częścią załogowego statku kosmicznego jest hermetyczna kabina wyposażona w urządzenia do regeneracji atmosfery wewnątrz statku wraz z regulacją jej temperatury i wilgotności, w urządzenia ratownicze oraz  wodę i pożywienie na czas lotu.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia