samolot
 
Encyklopedia PWN
samolot,
statek powietrzny cięższy od powietrza, aerodyna o napędzie silnikowym;
siła nośna powstaje na płatach nieruchomych względem kadłuba. Samolot składa się z płatowca (skrzydła, kadłub, usterzenie, podwozie), zespołu napędowego (silnik, śmigło, dysze) oraz wyposażenia (stałego i operacyjnego) i osprzętu (instalacje: elektryczna, hydrauliczna, paliwowa i in.). Ze względu na liczbę i usytuowanie płatów nośnych (par skrzydeł) rozróżnia się jednopłaty (dolnopłaty, średniopłaty, górnopłaty w tym grzbietopłaty) i wielopłaty (dwupłaty itd.). Samoloty są na ogół jednokadłubowe, rzadko dwukadłubowe; bezogonowce mogą być bezkadłubowe (skrzydło latające). W kadłubie mieści się kabina załogi i pasażerów, ładownie na towary, większość wyposażenia, instalacji i zbiorników paliwa (pozostała część w skrzydłach, czasem w usterzeniu). Kabiny hermetyzowane (ciśnieniowe) pozwalają na loty na wysokościach powyżej 3 km. Stateczność i sterowność zapewnia samolotom usterzenie. Samoloty lądowe mają podwozie stałe lub chowane, z kołami czasem zastępowanymi nartami. Podwozie może być z kołem tylnym, z kołem przednim lub jednośladowe (o układzie rowerowym z kółkami podporowymi pod końcami skrzydeł). Wodnosamoloty mają pływaki lub kadłub łodziowy (takie samoloty zwane są łodziami latającymi). Amfibie mają kadłub łodziowy lub pływaki i składane podwozie kołowe.
W zależności od napędu rozróżnia się samoloty śmigłowe (tłokowe i turbośmigłowe) oraz samoloty odrzutowe, dzielące się na turboodrzutowe (zwane na ogół odrzutowymi) i rakietowe.
Ze względu na prędkość samoloty dzieli się na poddźwiękowe i naddźwiękowe (prędkość dźwięku przy ziemi wynosi 1224 km/h, zaś z wysokością nieco maleje). Samoloty mogą startować poziomo, mieć skróconą drogę startu (STOL — short take-off and landing) lub pionowo (pionowzloty, VTOL — vertical take-off and landing). Połączeniem samolotu i śmigłowca są przemiennopłaty z przekręcanymi wirnikami, które przy starcie i lądowaniu są śmigłowcami, zaś w locie poziomym — samolotami
Zależnie od przeznaczenia samoloty dzieli się na cywilne: pasażerskie, transportowe, szkolne, sportowe (akrobatyczne i zawodnicze), sanitarne, rolnicze, patrolowe, doświadczalne i ultralekkie (ULM — ultra légère motorisée), oraz wojskowe: myśliwskie, czyli przeznaczone do zwalczania samolotów nieprzyjaciela (ich odmianą są samoloty myśliwskie przechwytujące samoloty działające nad własnym terenem), myśliwsko-bombowe (m.in. szturmowe), bombowe (w tym nosiciele pocisków rakietowych i samonaprowadzających się), rozpoznawcze, patrolowe (w tym do zwalczania okrętów podwodnych), transportowe, zbiornikowce, wczesnego wykrywania, zakłócania elektronicznego, dowodzenia, łącznikowe, treningowe, szkolne, doświadczalne i in. Samoloty bojowe są uzbrojone w działka, pociski rakietowe, bomby i pociski samonaprowadzające się oraz wyposażone w systemy celowniczo-nawigacyjne radarowe i laserowe. Samoloty startujące z okrętów (lotniskowców) zwane są samolotami pokładowymi.
Podstawowe wielkości charakteryzujące samolot to: wymiary (rozpiętość płata, długość kadłuba, wysokość, powierzchnia nośna płatów, ewentualnie wydłużenie płata, tj. stosunek jego rozpiętości do średniej szerokości) oraz osiągi — prędkość maksymalna, przelotowa i minimalna, wznoszenie, pułap, czyli maksymalna wysokość lotu, zasięg, czyli maksymalna odległość lotu, rozbieg przy starcie, dobieg przy lądowaniu, długość startu do wysokości 15 m, długość lądowania z wysokości 15 m, a także doskonałość aerodynamiczna, czyli odległość w km, jaką samolot przeleci bez napędu z wysokości 1 km.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Blériot XI, którym jego konstruktor przeleciał nad cieśniną La Manchefot. W. Szewczyk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Fokker Dr.1 (Dreidecker), holenderski trójpłatowiec myśliwski (1917)rys. B. Wróblewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Concorde, brytyjsko-francuski naddźwiękowy samolot pasażerskifot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Jas 39 Gripen fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
PZL P.37 Łoś fot. PZL–Mielec
RBWZ Sikorski Ilia Muromiec fot. W. Szewczyk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Samolot He-162 Salamadra fot. Deutsche Aerospace AG
PZL P.6, polski samolot myśliwski (1930)rys. B. Wróblewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Fokker F.VIIb/3m, holenderski samolot pasażerski (1925)rys. B. Wróblewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Junkers Ju-87, niemiecki bombowiec nurkujący (1935)rys. B. Wróblewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
PZL P.37B Łoś, polski samolot bombowy (1936)rys. B. Wróblewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bleriot XI La Manche, jednopłat francuski (1909)rys. B. Wróblewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wright Wilbur przy sterach swego samolotu (1908) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
McDonnell Douglas F-4 Phantom II (USA)fot. G. Hołdanowicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia