romantyzm. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
romantyzm. Sztuka.
Romantyzm — szeroki i wieloznaczny termin stosowany w odniesieniu do różnych przejawów sztuki (głównie malarstwa) lat ok. 1760–1850. Romantyzm nie ma cech odrębnego stylu, jest rozumiany raczej jako wyraz postawy światopoglądowej, artystycznej i uczuciowej. Znamionuje ją pojmowanie sztuki jako przejawu odrębności cywilizacyjnych, narodowych i osobowych oraz jako ekspresji przeżyć wewnętrznych twórcy, wyolbrzymienie roli sztuki, artysty i doznania estetycznego, wybujały indywidualizm i subiektywizm, odrzucenie przekonania o racjonalnym charakterze twórczości artystycznej, zwrot ku poznaniu intuicyjnemu i twórczej roli wyobraźni. Postawa ta zaowocowała zarówno ogromnym rozszerzeniem repertuaru tematycznego wyobrażeń, jak też różnorodnością form artystycznych. Źródłami nowych tematów stały się północne mitologie celtycko-germańskie (Pieśń o Nibelungach, Pieśń Osjana), poezja nieklasyczna (Dante, W. Szekspir, J. Milton) i współczesna (J.W. Goethe, G. Byron), ludowe podania, narodowe legendy. Swoboda tematyczna znalazła wyraz w wyobrażeniach fantastycznych, nieskrępowanych tradycyjnymi ramami ikonograficznymi. Skodyfikowany język alegoryczno-symboliczny zastąpiło oddziaływanie emocjami i nastrojem albo indywidualna, często ezoteryczna symbolika. Potrzeba odwoływania się do przeszłości zrodziła wielką popularność malarstwa historycznego, zwłaszcza podejmującego wątki narodowe, zarówno o anegdotycznym, jak historiozoficznym charakterze. Kult natury nadał nową rangę malarstwu pejzażowemu, zyskującemu w twórczości panteistycznie nastawionych romantyków niemieckich wymiar sakralny (Ph.O. Runge, C.D. Friedrich), ale przybierającemu też charakter udramatyzowanej wizji (W. Turner) lub przyrodniczej obserwacji (J. Constable). Wobec braku jednolitości stylowej terminem romantyzm określa się wiele nurtów malarskich i indywidualnych dokonań, jak np. fantasmagoryczna późna twórczość F. Goi, poetycko-fantastyczne wyobrażenia H. Füselego, ezoteryczno-wizyjne dzieła W. Blake’a, kontemplacyjne krajobrazy C.D. Friedricha, religijno-historyzująca sztuka powstająca w kręgu Bractwa Św. Łukasza (nazareńczycy), barokowo dynamiczne i wysoce emocjonalne malarstwo francuskie (T. Géricault, E. Delacroix). W odniesieniu do architektury termin romantyzm jest stosowany wobec niektórych malowniczych, na ogół nieregularnych budowli epoki historyzmu, zwłaszcza neogotyckich (rezydencje w formie zamków, zameczków, willi włoskich, pawilony parkowe). Typowym wyrazem idei romantyzmu były stylizowane naturalne założenia ogrodowe (park krajobrazowy), z budowlami lub ich ruinami w różnych stylach historycznych i egzotycznych. W rzeźbie znamion romantyzmu upatruje się w dziele artystów podejmujących typową romantyczną tematykę i operujących dynamiczną, nie klasycyzującą formą (F. Rude). W sztuce polskiej najwybitniejszym przedstawicielem malarstwa romantyzmu był P. Michałowski.
Bibliografia
J. STARZYŃSKI O romantycznej syntezie sztuk: Delacroix, Chopin, Baudelaire, Warszawa 1965;
J. STARZYŃSKI Romantyzm i narodziny nowoczesności, Warszawa 1972;
H. MORAWSKA Kryteria oceny romantyzmu, Warszawa 1976;
Tematy, tradycje i teorie w sztuce doby romantyzmu, Warszawa 1981;
Encyklopedia romantyzmu, Warszawa 1992.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Byron George, Wędrówki Childe Harolda, autograf ostatniej strony II pieśnifot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Delacroix Eugène, Wolność wiodąca lud na barykady, 1830 — Luwr, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Friedrich Caspar David, Cmentarz w śniegu, ok. 1826 — Museum für Bildenden Künste, Lipsk (Niemcy)fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Turner William, Pożar Parlamentu, 1835 — Cleveland Museum of Art, Cleveland fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Friedrich Caspar David, Krzyż w górach
Drezno, Staatliche Kunstsammlungen, Gemäldegalerie
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Géricault Théodore, Tratwa „Meduzy”, 1819 — Luwr, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Friedrich Caspar David, Skały kredowe na Rugii, 1818 — zbiory prywatnefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Blake William, Bóg stwarzający Wszechświat, ok. 1779 — Fitzwilliam Muzeum, Cambridgefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Delacroix Eugène, Śmierć Sardanapala, 1827 — Luwr, Paryż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tischbein Johann Heinrich Wilhelm, Goethe na tle Kampanii, 1786–87 — Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt nad Menem fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Turner William, Deszcz, para, szybkość, 1844 — Londyn, National Gallery fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Goya y Lucientes Francisco José de, Maja naga, 1800–1803 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wańkowicz Walenty, Mickiewicz na Judahu Skale, ok. 1828 — Muzeum Narodowe, Warszawafot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Constable John, Katedra w Salisbury, 1823 — Victoria and Albert Museum, Londynfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Opinogóra Górna, zameczek Krasińskich fot. B. Kowalewska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia