Delacroix Eugène

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Delacroix

[dölakr^uạ]

Eugène , ur. 26 IV 1798, Charenton-Saint-Maurice k. Paryża, zm. 13 VIII 1863, Paryż,

malarz francuski, najwybitniejszy przedstawiciel romantyzmu w sztuce europejskiej.

Urodził się 26 IV 1798 w Charenton-Saint-Maurice koło Paryża jako syn wysokiego urzędnika (niektóre źródła ojcostwo przypisują C.-M. de Talleyrandowi-Périgord). Od 1815 uczył się w Paryżu malarstwa u P.-N. Guérina, 1816–22 — w École des Beaux-Arts; kopiował też w Luwrze obrazy dawnych mistrzów, głównie Rafaela, P.P. Rubensa i malarzy weneckich. Około 1817 poznał Th. Géricaulta (pozował do jednej z postaci w Tratwie „Meduzy”), 1818 — R.P. Boningtona, z którym 1825 pracował w Wielkiej Brytanii i przez kilka miesięcy dzielił atelier w Paryżu. Przyjaźnił się z akwarelistami: E. Soulierem i braćmi Fielding (zwłaszcza z Thalesem). Ze starszych żyjących malarzy podziwiał A.-J. Grosa.

Pierwsze obrazy romantyczne

Debiutował na Salonie 1822 obrazem Dante i Wergiliusz w Piekle (zwany też Barka Dantego) opartym na Boskiej komedii Dantego Alighieri, zdradzającym wpływy twórczości Géricaulta, Rubensa i Michała Anioła; dzieło, chwalone przez A. Thiersa, wówczas młodego dziennikarza i krytyka, zostało zakupione do muzeum królewskiego w Palais du Luxembourg. Nawiązująca do wydarzeń współczesnych Masakra na Chios, wystawiona 1824, mimo widocznej jeszcze zależności od Grosa, odznaczała się romantyczną dynamiką, patosem i tragizmem; przez brak idealizacji, siłę ekspresji i nowatorskie (pod wpływem J. Constable’a) traktowanie koloru zrywała z zasadami sztuki neoklasycznej. Delacroix został wyróżniony medalem II klasy, a obraz trafił do zbiorów państwowych; recenzje były jednak przeważnie krytyczne: uznano Delacroix za przywódcę szkoły romantycznej, przeciwstawiono neoklasykom i zyskującej wtedy na znaczeniu twórczości J.A.D. Ingresa. Walka Greków o niepodległość była też treścią alegorycznej kompozycji Grecja na ruinach Missolungi (1826). Jednocześnie artysta podejmował tematy religijne (Chrystus w Ogrojcu), dążąc w nich do pogłębionej ekspresji i nastrojowości uzyskanej głównie przez kolor; sięgał też po tematy literackie — inspirowały go m.in. utwory F.R. de Chateaubrianda i J.W. Goethego (litografie do Fausta 1827).

Podróże do Wielkiej Brytanii i Afryki

Twórczość T. Lawrence’a, W. Turnera i W. Etty’ego, a także Constable’a, którą Delacroix poznał lepiej 1825, wpłynęła na jego technikę malarską (wzbogacenie i rozjaśnienie palety, szkicowość faktury). Z pobytem w Wielkiej Brytanii jest także związane oddziaływanie literatury angielskiej: W. Szekspira, G. Byrona i W. Scotta; na dramacie Byrona była oparta, nawiązująca stylistycznie do P. Veronese’a, kompozycja Ścięcie doży Marino Faliero (1826–27) oraz wielkoformatowy (bardzo wówczas krytykowany, zwłaszcza przez środowisko akademickie) obraz Śmierć Sardanapala (1827–28); obraz Zabicie biskupa Liège (1829) przedstawia scenę z powieści Scotta, natomiast Wolność wiodąca lud na barykady (1831, pierwotny tytuł 28 lipca 1830) ukazywała współczesne wydarzenie w konwencji alegorycznej i z romantycznym patosem. Podróż do północnej Afryki 1832 dostarczyła artyście przeżyć kolorystycznych i nowych tematów (Kobiety algierskie 1834, Wesele żydowskie w Maroku 1837, Polowanie na lwy 1855). Równocześnie powstawały kompozycje religijne, historyczne i batalistyczne (Bitwa pod Nancy 1831, Bitwa pod Taillebourg 1837, Zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców 1840), a także portrety (m.in. Portret Chopina 1838).

Między klasycyzmem a romantyzmem

Ówczesna krytyka wysoko oceniła Medeę (1838, wg Eurypidesa), a także niektóre z malowideł ściennych i plafonowych, wykonywanych na zamówienie rządu w gmachach paryskich: Palais Bourbon (Salon du Roi 1836, biblioteka Chambre des Députés 1843–47), Palais du Luxembourg (biblioteka Senatu 1840–47), Luwrze (Galerie d’Apollon 1850–51), ratuszu (1852–54, zniszczone 1871) i kościele Saint Sulpice (kaplica Św. Aniołów 1850–61).

Delacroix, zwłaszcza w 2. połowie życia, nie identyfikował się z romantyzmem — mawiał o sobie, że jest klasykiem; jako kolorysta przeciwstawiał się tradycyjnej teorii sztuki, która kazała obwodzić kolor linią (1841 pisał do F. Chopina, że „natura obywa się bez wyraźnych konturów”). Ceniony przez krytyków: Th. Gautiera, T. Thorégo i Ch. Baudelaire’a, a także przez władze, odniósł sukces na wystawie światowej 1855 (medal honorowy i krzyż komandorski Legii Honorowej). Niemal do końca życia był zwalczany przez kręgi akademickie pozostające w połowie XIX w. pod wpływem Ingresa; dopiero 1857 został przyjęty do Akadémie des Beaux-Arts. Działał również jako krytyk i teoretyk sztuki (artykuły Oeuvres littéraires, wydanie zebrane 1923). Dużą wartość mają Dzienniki (1893–95, nowe opracowanie A. Joubina 1932, wydanie polskie 1968) prowadzone z przerwami od 1822, zawierające rozważania estetyczne i materiały do planowanego słownika sztuk pięknych. Delacroix zmarł 13 VIII 1863 w Paryżu.

Bibliografia

Dzienniki, tłum. J. Guze, J. Hartwig, t. 1–2, Warszawa–Wrocław–Kraków 1968.

Dalou Jules, pomnik E. Delacroix — Ogród Luksemburski, Paryż

Delacroix Eugène, Rzeź na Chios, 1824 — Luwr, Paryż

Delacroix Eugène, Śmierć Sardanapala, 1827 — Luwr, Paryż

Delacroix Eugène, karta ze szkicownika algierskiego — Luwr, Paryż

Delacroix Eugène, Kobiety algierskie, 1834 — Luwr, Paryż

Delacroix Eugène, Wolność wiodąca lud na barykady, 1830 — Luwr, Paryż

Delacroix Eugène, Śmierć Sardanapala, fragment, 1827 — Luwr, Paryż (Francja)

Delacroix Eugène, litografia do Fausta przedstawiająca spotkanie Fausta i Mefisto — Bibliotheque Nationale, Paryż