Goya y Lucientes Francisco José

Goya y Lucientes

[gọja i lusjẹntes]

Francisco José de , ur. 30 III 1746, Fuendetodos k. Saragossy, zm. 16 IV 1828, Bordeaux,

malarz hiszpański, jeden z najwybitniejszych i najbardziej oryginalnych twórców przełomu XVIII i XIX w..

Urodził się 30 III 1746 w Fuendetodos koło Saragossy.

Uczył się w Saragossie w akademii J. Luzány Martíneza, w Madrycie uczestniczył bez powodzenia w konkursach Academia San Fernando (1763, 1766). W 1769–71 przebywał we Włoszech (Rzym, Neapol, Parma); po powrocie wykonał freski w kaplicy Matki Bożej bazyliki Nuestra Señora del Pilar w Saragossie (1771), a w klasztorze kartuzów Aula Dei koło Saragossy malowidła ze scenami z życia Marii (1774). Od 1775 w Madrycie był zatrudniony przy projektowaniu kartonów do tkanin dla Królewskiej Fabryki Tapiserii, przedstawiających sielskie rokokowe sceny i zabawy pod gołym niebem.

Nadworny malarz królów hiszpańskich

W 1780 został członkiem Academia San Fernando, a 1786 malarzem nadwornym Karola III (Portret Karola III w stroju myśliwskim 1788 — zbiory prywatne, Madryt). W latach 80. wykonał malowidła w bazylice Nuestra Señora del Pilar w Saragossie, obrazy do katedry w Walencji (m.in. sceny z życia św. Franciszka Borgii, w których po raz pierwszy pojawiły się bestie i demony znane z jego późniejszych prac) i do ołtarza Św. Bernardyna ze Sieny w kościele San Francisco el Grande w Madrycie, a także liczne portrety (m.in. architekta Ventury Rodrígueza 1784 — Muzeum Narodowe, Sztokholm). W 1792–93, podczas podróży do Sewilli i Kadyksu, wskutek choroby stracił słuch.

Po powrocie do Madrytu namalował ekspresyjny cykl niewielkich obrazów (m.in. Potop, Pożar, Dziedziniec szaleńców) oraz sceny z czarownicami (Sabat czarownic 1794 — Muzeum Lázaro Galdiano, Madryt). W 1795 został dyrektorem wydziału malarstwa Akademia San Fernando. W 1796–97 podróżował po Andaluzji (przebywał m.in. w rezydencji księżnej Alba, kobiety, którą darzył uczuciem i którą kilkakrotnie portretował, m.in. 1797). Po powrocie do Madrytu namalował jeden z niezmiernie rzadkich w hiszpańskim malarstwie aktów, frontalnie ujętą leżącą madrycką piękność Maja naga (hiszpańska maja ‘piękność’, ‘hoża dziewczyna’) — być może kochankę ministra M. de Godoya, oraz identycznie zakomponowany jej wizerunek w ubraniu Maja ubrana (oba ok. 1798 lub około 1803–1806 — Museo del Prado, Madryt). W 1798 stworzył wspaniałe malowidła w kościele San Antonio de la Florida w Madrycie. W latach 90. w twórczości Goi y Lucientes pojawiały się coraz częściej niezwykłe, fantastyczne motywy, np. cykl graficzny Los Caprichos [‘kaprysy’] (1799), bardzo różnie interpretowany: bądź jako cykl moralizatorski, bądź mroczny wytwór fantazji artysty, bądź też przerażająca wizja upadku utopijnego optymizmu wieku oświecenia. Jako malarz nadworny Karola IV (od 1799) wykonywał portrety króla, jego żony Marii Luizy (Rodzina Karola IV 1800), ministra Godoya i in. dostojników dworskich oraz wielu hiszpańskich arystokratów (Portret hrabiny de Chinchón ok. 1800 — Museo del Prado, Madryt). Przedstawiał także słynnych torreadorów (El torero Pedro Romero 1798), corridę i byki (Toro bravo), typy ludowe i włóczęgów, sceny rodzajowe (Pogrzeb sardynki ok. 1800 — Academia San Fernando, Madryt) i kompozycje alegoryczne (m.in. Alegoria handlu ok. 1800 — Museo del Prado, Madryt).

Twórczość ostatnich lat

Zwolennik Napoleona I, pod okupacją francuską malował portrety króla Józefa Bonapartego i na zlecenie francuskich władz miał wybrać hiszpańskie dzieła przeznaczone do wywiezienia do Luwru. Okrucieństwa wojny zobrazował w serii rycin Desastres de la guerra [‘okropności wojny’] (1810, wydane 1863), o dramatycznym, uniwersalnym, antywojennym przesłaniu. W 1814 na zamówienie rządu wykonał obrazy: 2 maja 1808 — Szarża mameluków przy Puerta del Sol w Madrycie i 3 maja 1808 — Rozstrzelanie powstańców madryckich (oba w Museo del Prado, Madryt). W 1816 powstał jego trzeci cykl grafik Tauromaquia, ze scenami corridy, a następnie cykl Diparates [‘szaleństwa’], zw. też Proverbios [‘przysłowia’] (1816–26). W 1819–24 zajmował się litografią. W swej wiejskiej posiadłości Quinta del Sordo [‘dom głuchego’] stworzył niezwykłe kompozycje ścienne, tzw. pinturas negras [‘czarne malowidła’], m.in. Saturn pożerający swe dzieci (1820–22, ok. 1873 przeniesione na płótno — obecnie w Museo del Prado, Madryt).

W 1822 dobrowolnie opuścił Madryt, ponieważ nie mógł pogodzić się z reakcyjnymi rządami Ferdynanda VII, i osiedlił się w Bordeaux we Francji. W 1824–25 tworzył miniatury. Przed śmiercią powiedział, że miał 3 mistrzów: Velázqueza, Rembrandta i naturę. Twórczość Goi y Lucientes ewoluowała od późnobarokowych form malarstwa religijnego, przez beztroskie barwne rokokowe kompozycje, po mroczne fantasmagorie i już niemalże romantyczne wyobrażenia madryckich powstańców. Jego ogromny (ok. 700 obrazów, ok. 900 rysunków, ok. 300 grafik), oryginalny i różnorodny dorobek wywarł wpływ na wiele pokoleń artystów: romantyków, impresjonistów, ekpresjonistów i surrealistów, którzy w jego twórczości upatrywali własnych korzeni. Zmarł 16 IV 1828 w Bordeaux.

Goya y Lucientes Francisco José de, Błąkać się po gałęziach — szaleństwo śmieszne, rycina z serii Los Proverbios, akwaforta i akwatinta, 1813–18

Goya y Lucientes Francisco José de, Parasol, 1777 — Muzeo del Prado, Madryt

Goya y Lucientes Francisco José de, Asmodea, malowidło z cyklu pinturas negras z Quinta del Sordo — Museo del Prado, Madryt

Goya y Lucientes Francisco José de, 3 maja 1808 roku. Rozstrzelanie powstańców madryckich, 1814 — Prado, Madryt

Goya y Lucientes Francisco José de, Księżna Alba, 1797 — Hispanic Society, Nowy Jork

Goya y Lucientes Francisco José de, Sen rozumu płodzi potwory, rycina rozpoczynająca cykl Los Caprichos, 1793–99

Goya y Lucientes Francisco José de, Maja naga, 1800–1803 — Museo del Prado, Madryt

Goya y Lucientes Francisco José de, Rodzina Karola IV, 1800 — Museo del Prado, Madryt

Goya y Lucientes Francisco José de, Doña Isabel Cobos de Porcel, ok. 1806 — National Gallery, Londyn

Goya y Lucientes Francisco José de, Nie można na to patrzeć, rycina z cyklu Okropności wojny, 1808–15