neogotyk,
nurt w architekturze i rzemiośle artystycznym XIX w., nawiązujący do form gotyckich;
neogotyk
Encyklopedia PWN
występował od ok. połowy XVIII w. do początku XX w., choć w różnych krajach Europy (szczególnie w architekturze) specyficznie traktowane formy gotyckiej (określane jako pogotyckie lub neogotyckie) występowały od XVI w., zwłaszcza ok. 1600 (np. kościoły jezuickie w Nadrenii) i w początkach XVIII w. (twórczość N. Hauksmoora w Anglii, G. Santini-Aichela w Czechach). Neogotyk ukształtował się pod wpływem literatury preromantycznej (tzw. powieść gotycka) i badań nad sztuką średniowieczną, najwcześniej w Anglii, gdzie tradycja budownictwa gotyckiego nigdy nie zanikła. Początkowo neogotyk znalazł wyraz w architekturze wiejskich siedzib (Strawberry Hill w Anglii, ok. 1750) i pawilonów w parkach krajobrazowych (Domek Gotycki w Puławach, 1809); w XIX w. stosowany w gmachach użyteczności publicznej, architekturze sakralnej, a także w dekoracji wnętrz, meblarstwie, rzemiośle artystycznym, grafice użytkowej. Ze względu na silne asocjacje religijne i narodowościowe neogotyk miał różne funkcje i przyjmował odmienne formy w poszczególnych krajach, odwoływał się do wielorakich, coraz lepiej poznawanych wzorów z przeszłości (m.in. styl Tudorów, gotyk katedralny, gotyk wenecki, gotyk ceglany). Uznany za styl narodowy w Anglii (parlament w Londynie — od 1836, Ch. Barry, A.W. Pugin), w Niemczech (ukończenie katedry w Kolonii, 1842–80), u schyłku XIX w. także w Polsce (tzw. gotyk nadwiślański). W architekturze sakralnej neogotyk w Anglii łączył się z ruchem odnowy religijno-moralnej (działalność teoretyczna i architektoniczna Pugina), w krajach niemieckojęzycznych oddziałał głównie wzorzec katedralny (Wiedeń — Votivkirche, 1856–79, H. Ferstel). We Francji neogotyk wyraził się głównie w wielkich pracach konserwatorsko-rekonstrukcyjnych (m.in. katedry w Paryżu, Chartres, Amiens, miasto Carcassonne), kierowanych przez E.E. Viollet-le-Duca, autora teorii funkcjonalizmu architektury i racjonalizmu średniowiecznego. Przez cały XIX w. neogotyk był bardzo popularny jako styl architektury rezydencjonalnej (Fonthill Abbey, 1796, J. Wyatt; Kamieniec Ząbkowicki, 1836–63, K.F. Schinkel; Hluboka nad Wełtawą, 1840–71, F. Beer i D. Deworetzky; Kórnik, 1843–61, wg projektu K.F. Schinkla). W Polsce do głównych reprezentantów należeli m.in.: F.M. Lanci, A. Idźkowski, F. Księżarski, J. Sas-Zubrzycki, J.P. Dziekoński, K. Wojciechowski.
