Blake William
 
Encyklopedia PWN
Blake
[bleık]
William Wymowa, ur. 28 XI 1757, Londyn, zm. 12 VIII 1827, tamże,
angielski wczesnoromantyczny poeta i mistyk, malarz, rysownik i rytownik.
Kalendarium
Urodził się 28 XI 1757 w Londynie. Niemal całe życie spędził w Londynie, głównie w zaciszu domowym, z dala od kręgów towarzyskich i literackich. Zmarł 12 VIII 1827 w Londynie.
Był orędownikiem wolności polityczno-społecznej oraz przeciwnikiem dogmatów religijnych, doktrynerstwa, wątpliwych wartości moralnych — ta postawa przekształcała się często w anarchizm, destrukcję i negację wszelkich wartości cywilizacyjnych; Blake akcentował nadrzędną ważność świata duchowego oraz obecność pierwiastka boskiego w człowieku; wierzył, że szczęście i prawdę ostateczną można osiągnąć przez wyobraźnię, wolność i postrzeganie pozazmysłowe; stworzył bliski swoim poglądom system mitologiczno-symboliczny.
Twórczość literacka
Do wcześniejszych dzieł Blake’a należą zbiory liryków Pieśni niewinności (1789) i Pieśni doświadczenia (1794); są one w stosunku do siebie symetryczne: niektóre wiersze z późniejszego tomu stanowią replikę na określone utwory z tomu pierwszego, np. Baranek, Tygrys przedstawiają 2 różne portrety Stwórcy, obrazują też symetryczny układ świata poprzez syntezę elementów destrukcji i harmonii; jasnej tonacji niewinności dzieciństwa ze zbioru pierwszego jest przeciwstawiony ponury obraz zła świata dorosłych, pełnego deprawacji i ucisku; prawdziwe zrozumienie rzeczywistości może przynieść tylko stan wyższej niewinności, który stanowi transcendencję i syntezę niewinności i doświadczenia.
W późniejszej twórczości, o charakterze filozoficznym i mistyczno-profetycznym, Blake wyłożył swą wizję odrodzenia ludzkości, którą postrzegał jako pozostającą w stanie dobra i niewinności, lecz zniewoloną przez okowy społeczeństwa, religii i władzy; w utworze pisanym prozą The Marriage of Heaven and Hell (1790), w tzw. cyklu kosmicznym The Book of Urizen (1794) i The Book of Los (1795) występuje kluczowa dla mitologii Blake’a opozycja bóstw: Urizen (twórca restrykcyjnych praw moralnych, reprezentant władzy) — Orc (uosobienie buntu, wolności i anarchii, również symbol rewolucji francuskiej 1789–99); ów rewolucyjny mistycyzm, odwracający paradygmat J. Miltona, polega na ukazaniu zła jako dzieła sprawiedliwego boga praw, Urizena, dobra zaś jako dzieła łagodnego i liberalnego ducha twórczego. W ostatnich utworach, symbolicznych poematach Milton (1808) i Jerusalem (1820), poeta głosił pochwałę chrześcijańskiej ofiary i przebaczenia. Prawdziwego uznania Blake doczekał się dopiero w XX w. Polskie wybory: Poezje wybrane (1972), Wiersze i poematy (1994, 1997), m.in. w przekładzie Cz. Miłosza.
Twórczość plastycznaOprócz twórczości literackiej Blake uprawiał także malarstwo i grafikę. Operując językiem symboli plastycznych, przybliżał obraz mistycznego kosmosu, który stworzył w swych utworach literackich. Dzieła poetyckie i profetyczne uzupełniał ilustracjami stanowiącymi rodzaj graficznego dyskursu. Słowo i obraz traktował z równą powagą, przygotowując własnoręcznie matryce stron zawierających tekst i rysunek, które tworzyły kompozycyjną całość.
Blake przyuczał się do zawodu rytownika 1772–79 w pracowni J. Basire’a, 1779–80 uczęszczał do Royal Academy Schools. W dziedzinie malarstwa pozostał samoukiem. Zajmował się również typografią; ok. 1788 wynalazł odmianę druku wypukłego (relief etching), wzbogacaną czasem kolorem, którą wykorzystywał, wydając tzw. księgi iluminowane (np. Pieśni niewinności 1789). Zawierały one wiele „symbolicznych ikon”, stanowiących wyróżnik plastycznych wizji artysty. Około 1795 rozwinął także technikę druku barwnego, użytą w The Book of Urizen (1794) i w „monotypach barwnych” (1795, 12 kompozycji, m.in. Newton, Hekate, Nabuchodonozor, Elohim stwarzający Adama); seria tych prac, podmalowanych akwarelą, stanowi szczytowe pod względem artystycznym i warsztatowym osiągnięcie Blake’a.
Ważną część plastycznej twórczości Blake’a stanowiły ilustracje dzieł literackich: E. Younga (Nocy Junga 1795–97), Th. Graya (Poezje ok. 1797–1798), J. Miltona (serie akwarel do Raju utraconego 1807–08 i Raju odzyskanego ok. 1816–1817), Dantego Alighieri (akwarele, rysunki, miedzioryty do Boskiej Komedii 1824–27), Biblii (miedzioryty do Księgi Hioba 1825); wykonywał też malowidła temperą o tematyce biblijnej, inspirowane obrazami dawnych mistrzów (ok. 1799–1800). Oprócz „monotypów barwnych” stworzył kilkanaście kompozycji samodzielnych, które towarzyszyły tekstowi (np. Bóg stwarzający Wszechświat) lub były pracami autonomicznymi (np. inspirowane freskiem Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej Upadek człowieka 1807 i Wizja Sądu Ostatecznego 1808).
Czołowe miejsce w twórczości plastycznej Blake’a zajmuje postać ludzka o wyraziście zaznaczonej pozie, geście; towarzyszą jej symboliczne rekwizyty, plany; pejzaż pojawia się sporadycznie, stanowiąc rodzaj kulisy. Dominuje linearyzm form — płynna, nie pozbawiona waloru dekoracyjnego linia wyobraża ulotne stany ducha. Ekspresja form, twarzy, ruchu przekracza granice naturalizmu, tworząc silny akcent obrazowy.
Niedoceniony, odkryty
Blake nie został doceniony przez współczesnych. Jedyna indywidualna wystawa (1809, z Katalogiem opisowym — cennym źródłem wiedzy o poglądach artysty na sztukę) zakończyła się niepowodzeniem. Odkryty w 2. połowie XIX w., stopniowo powracał do kultury europejskiej, by w XX w. stać się niezwykle popularnym mistykiem, inspiratorem wielu poetów, a nawet twórców baletu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Blake William, Newton,1795 — Tate Gallery, Londyn fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Blake William, Bóg stwarzający Wszechświat, ok. 1779 — Fitzwilliam Muzeum, Cambridgefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Blake William, Stworzenie Adama, 1795 — Tate Gallery, Londyn fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia