przeworska kultura

przeworska kultura,

archeol. kultura rozwijająca się od młodszego okresu przedrzymskiego do wczesnego okresu wędrówek ludów (przeł. III i II w. p.n.e.–poł. V w. n.e.) na terenach środkowej i południowej Polski oraz północnej Ukrainy (górny Bug i Dniestr);

nazwa od cmentarzyska z okresu rzymskiego we wsi Gać (ob. część Przeworska); płaskie groby ciałopalne jamowe i popielnicowe, rzadziej warstwowe lub szkieletowe (tzw. groby książęce — środkowy Śląsk, Kujawy), charakterystyczne wyposażenie grobów męskich w broń żel., często niszczoną, elita plemienna chowana w tzw. grobach książęcych (Łęg Piekarski, Zakrzów); osady otwarte (Jakuszowice), domy słupowe i półziemianki; wydzielona produkcja rzemieślnicza — duże ośr. produkcji żelaza w G. Świętokrzyskich i na zachodnim Mazowszu, u schyłku III w. n.e. początki wykonywania ceramiki na kole — tzw. ceramika siwa; kultura przeworska powstała w wyniku oddziaływań lateńskich przy silnych wpływach kultury jastorfskiej i Poieneşti-Łukaszówka; na przełomie er dostała się w krąg oddziaływań cywilizacji rzymskiej — liczne importy; apogeum przeżywała w II i III w.; na przeł. II i III w. pod naciskiem Gotów (wielbarska kultura) zanikła na terenach na wschód od Wisły i ekspandowała na południe od Karpat; upadek kultury przeworskiej nastąpił w rezultacie wędrówek ludów, zapewne jej ludność ostatecznie wycofała się pod naporem pojawiających się od południowego wschodu Słowian; źródła pisane (Tacyt, Klaudiusz Ptolemeusz) pozwalają wiązać ludność kultury przeworskiej ze Związkiem Lugijskim, uznawanym za sojusz plemion germ.