organogeneza

organogeneza

[gr. órganon ‘narząd’, génesis ‘powstawanie’],

biol.:

1) Tworzenie się organów u roślin z merystematycznych zawiązków (merystemy); pęd bierze początek z wierzchołka pędu (wierzchołek pędu, korzenia), kwiat z generatywnego wierzchołka pędu, korzeń z wierzchołka korzenia, liść albo element kwiatu — z uwypuklenia wierzchołka tworzącego się w pewnym oddaleniu od szczytu, boczny pęd — z wierzchołka pędu tworzonego w pachwinie liścia, boczny korzeń — z wierzchołka korzenia zakładającego się w głębi (w perycyklu) młodego korzenia, korzeń przybyszowy — z wierzchołka zakładającego się w głębi łodygi lub korzenia z wtórną budową, nasiono — z zalążka, owoc — z zalążni. Z zarodka powstają wierzchołki korzenia i pędu, hipokotyl i liścienie. W organogenezie zawsze występuje faza wzrostu z podziałami komórek oraz faza rozrostu komórek; determinacja komórek, od której zależy struktura organu, jest osiągana w pierwszej fazie i określona głównie genami, wybór realizowanych potencjalnych możliwości może jednak zależeć od czynników zewnętrznych, w szczególności od światła. W inicjowaniu organogenezy i w jej przebiegu dużą rolę odgrywają hormony roślinne (fitohormony).

2) zool. Tworzenie się i rozwój narządów w trakcie rozwoju zarodkowego i larwalnego; w wyniku stopniowego różnicowania i przemieszczania się komórek pochodzących ze wszystkich 3 listków zarodkowych powstają ostateczne narządy dojrzałego osobnika. W węższym znaczeniu organogenezą określa się powstawanie zawiązków narządów w rozwoju zarodkowym. Niektóre narządy funkcjonują tylko w okresie zarodkowym lub płodowym, a następnie zanikają lub przekształcają się w inne struktury, np. u ssaków nerka powstaje w miejsce zanikającego pranercza i przednercza. Inne narządy ulegają inwolucji w późniejszych okresach życia, np. grasica zanika po okresie dojrzewania. W trakcie organogenezy powstają nowe tkanki (histogeneza) w wyniku różnicowania się komórek. Podczas organogenezy zachodzą gwałtowne zmiany fenotypu komórek (transdyferencjacja) polegające na przekształceniu się komórek mezenchymatycznych w nabłonkowe i odwrotnie — pod wpływem morfogenów, takich jak np. czynnik wzrostu hepatocytów (HGF).