Węgry. Sztuka

Węgry. Sztuka.

Najstarsze ślady sztuki na terenie Węgier pochodzą z epoki paleolitu (figurki kultowe) i neolitu (ceramika wstęgowa); zachowały się też scytyjskie i celt. przedmioty metalowe. W I–IV w. n.e. obszar zachodnich Węgier (Panonia) należał do kręgu kultury rzymskiej; okres wędrówki ludów jest reprezentowany przez bogato zdobione wyroby złotnicze. Od końca X w. Węgry należały do obszaru kultury zachodnioeur.; do połowy XIII w. rozwijała się tam monumentalna architektura rom. (kościół w Ják, kaplica zamkowa w Esztergom, pozostałości rom. kościołów, m.in. krypty w Feldedrö, Tihany, Pecs). Od 2. poł. XIII do XV w. rozwój sztuki got.; rozbudowano pałace w Budzie i Wyszehradzie, powstawały liczne zamki (Sárospatak) i kościoły (Sopron, Segedyn, Nyírbátor); rozwijała się rzeźba (bracia Márton i György z Koloszwaru), malarstwo monumentalne, miniaturowe, a od pocz. XV w. tablicowe (Tomasz z Koloszwaru, Mistrz „M.S.”). W końcu XV w. nastał renesans, którego ośr. był początkowo dwór Macieja Korwina (rozbudowa przez artystów florenckich rezydencji w Budzie i Wyszehradzie, wraz z wprowadzeniem licznych elementów rzeźbiarskich), a później Esztergom (kaplica T. Bakócza). Czynni m.in.: A. Fioravanti, G. Dalmato, B. da Maiano, F. Rosselli. Modernizowano średniow. zamki (Sárospatak, Siklos). Charakterystyczną dla rzemiosła węg. dziedziną twórczości były intarsje. Na terenach zajętych przez Turków rozwój sztuki węg. został zahamowany na ponad 150 lat; formy renes. utrzymały się w Siedmiogrodzie i na obszarach będących pod panowaniem Habsburgów. W baroku dominowały wpływy austr. i wł.; zbudowano liczne pałace (Fertőd, Gödöllő, Ráckeve), kościoły (Św. Ignacego w Győr, uniwersytecki w Peszcie, Św. Anny w Budzie, Jezuitów i Minorytów w Egerze), zespoły urb. (Eger, Sopron); w rzeźbie wyróżniła się twórczość austr. artysty G.R. Donnera, w malarstwie A. Mányoki, J. Bogdany i Austriaka F.A. Maulbertscha. W 1. poł. XIX w. wzniesiono wiele budowli klasycyst. (M. Pollack, J. Hild); w 2. poł. XIX w. dominował historyzm (I. Steindl — parlament w Budapeszcie, F. Feszl, M. Ybl). W rzeźbie klasycyzm reprezentował I. Ferenczy, romantyzm — M. Izsó. W 2. poł. XIX w. rozkwitło nar. malarstwo realist., owiane duchem romantyzmu; rozwijał się portret mieszczański, eksponowano tematykę rodzajową (M. Barabás, J. Borsos), hist. (K. Benczúr, V. Madarász, B. Székely), pejzaż (L. Paál, P. Szinyei Merse, L. Mednyánszky); eur. sławę zyskał M. Munkacsy. W końcu XIX w. szkoła mal. z Nagybánya stosowała zdobycze impresjonizmu do rodzimych tematów rodzajowych i krajobrazowych (S. Hollósy, K. Ferenczy). Od przeł. XIX i XX w. do lat 30. XX w. malarze węg. ulegali wpływom prądów postimpresjonist. (J. Rippl-Rónai, K. Kernstok, I. Csók, I. Szőnyi, A. Bernáth), ekspresjonistą o zainteresowaniach społ. był K. Derkovits. Sztukę abstrakc. uprawiał — działający za granicą — L. Moholy-Nagy; monumentalną rzeźbę realist. reprezentował F. Modgyessy. Przedstawicielami architektury modernist. byli m.in. B. Laita i G. Rimanóczy. Po II wojnie świat. kontynuowano w rzeźbie tradycje monumentalnego realizmu; w grafice wyróżniają się drzeworyt i plakat, w malarstwie: V. Berki, F. Szalay. W następnych latach powstały państw. biura projektowe, w których działali architekci: K. Dávid, L. Gádoros, G. Preisich, J. Juhász, J. Schall i in. Po 1951 (do ok. 1960) obowiązywał realizm socjalist. (rzeźbiarze M. Agamemnon, J. Somogyi, malarz E. Domanovszki). W poł. lat 60. kształtowała się węgierska neoawangarda, różnorodna pod względem orientacji artyst.: T. Czernus i L. Lakner (surrealizm), A. Csáji (surrealizm abstrakcyjny), I. Bak, J. Fajó, I. Nadler (abstrakcja geom.); L. Lakier, L. Méhes (hiperrealizm), I. Haraszti (mobil art), G. Pauer (rzeźba bliska konceptualizmowi). Pierwsze happeningi tworzyli G. Altorjai, M. Erdély, T. Szentjóbi. Przedstawicielami nowego konstruktywizmu byli: J. Fajó, I. Keserű, P. Deim. Z artystów średniej generacji reprezentujących sztukę współcz. na uwagę zasługują malarze: Á. Birkás, I. Bukta, K. Klimo, D. Maurer, J. Megyik, T. Trombitas. W architekturze high-tech wyjątkową pozycję zajmuje J. Finta; architekturę org. reprezentują G. Csete, I. Makovecz oraz architekci należący do Zrzeszenia im. K. Kósa. Najmłodsza generacja artystów urodzonych w latach 60. i 70. reprezentuje szeroką skalę trendów i środków wyrazu — od malarstwa (L. Baranyai, R. L-Hassan, G. Erdélyi, A. Gál, J. Kósa), poprzez instalacje (A. Csörgö, L-Hassan, A. Ravasz), grafikę komputerową (H. Németh, A. Ravasz, A. Lakner), instalacje (Lakner, D. Szabó); Z. Szegedy-Maszak wykonuje fotogramy za pomocą camera obscura. Technika fot. również stała się ważnym środkiem wyrazu zarówno dla starszej (Lakner), jak i młodszej generacji artystów (C. Nemes); Csaji zajmuje się hologramem.