Węgry. Gospodarka
 
Encyklopedia PWN
Węgry. Gospodarka.
Znajduje się w końcowym etapie przechodzenia od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej; do 1989 sektor państwowy wytwarzał ok. 95% wartości produkcji przemysłowej i 99% rolnej. Powołana Agencja Majątku Państwowego (AVÜ) do 1994 dokonała prywatyzacji ok. 1200 firm, głównie w sektorze handlu i usług, a także przemysłu, rolnictwa i budownictwa, w mniejszym zakresie komunikacji. W efekcie 2003 sektor prywatny wytwarzał ok. 85% dochodu narodowego. Stabilizacja polityczna oraz ulgi podatkowe dla inwestorów zagranicznych przyczyniły się do napływu kapitału zagranicznego — ponad 23 mld dolarów USA w latach 1990–2002 (2. miejsce na 1 mieszkańca wśród europejskich krajów postkomunistycznych); do głównych inwestorów zagranicznych należą: Deutsche Telekom, Audi, General Electric, General Motors, Siemens, Alcoa (amerykański koncern aluminiowy). Od 1994 następuje systematyczny wzrost gospodarczy, który 2005 wyniósł 4,1%. 2006 zauważalne zahamowanie tempa wzrostu gospodarczego związane z głębokim kryzysem politycznym. Nie udało się zmniejszyć długu zagranicznego (zaciągniętego w większości przed 1989), który pomimo pewnych redukcji wynosił 125,9 mld dolarów USA (2007). Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wg parytetu siły nabywczej 19 tys. dolarów USA (2007); struktura wytwarzania PKB: rolnictwo 2,8%, przemysł i budownictwo 31,5%, usługi 65,7%.
Przemysł. Węgry posiadają różnorodne, ale, w większości, mało zasobne złoża surowców miner.; gł. bogactwem miner. są boksyty, eksploatowane systemem odkrywkowym (720 tys. t, 2002) w Średniogórzu Zadunajskim, gł. w Lesie Bakońskim (m.in. Halimba) — złoża znacznie wyeksploatowane; w Średniogórzu Zadunajskim wydobywa się również niewielkie ilości rud żelaza i manganu, w Średniogórzu Północnowęgierskim — cynku, ołowiu i miedzi, w górach Mecsek — uranu; z surowców energ. eksploatuje się węgiel kam. (góry Mecsek), węgiel brunatny (Średniogórze Zadunajskie — m.in. w Tatabánya, Średniogórze Północnowęgierskie), ropę naft. i gaz ziemny (na południowym zachodzie i południowym wschodzie kraju, gł. w pobliżu Segedynu; 2006 odkryte duże złoża gazu ziemnego w okolicy m. Makó); wydobycie surowców miner. (poza boksytami) nie pokrywa zapotrzebowania krajowego. Ponad 60% energii elektrycznej jest wytwarzane w elektrowniach cieplnych opalanych węglem, ropą naft. i gazem ziemnym, 39% dostarcza elektrownia jądr. Paks (moc 1654 MW) nad Dunajem; produkcja energii elektrycznej: 32,2 mld kW·h (2003). Najważniejszymi gałęziami przemysłu przetwórczego są: elektromaszynowe (zwłaszcza motoryzacyjny) i spoż., które na pocz. XXI w. dawały blisko 50% produkcji globalnej przemysłu. Przemysł maszyn. i metal. obejmuje produkcję silników elektrycznych, obrabiarek, maszyn roln., samochodów osobowych (m.in. nowe zakłady koncernu General Motors w Szentgotthárd nad Rabą, Forda w Székesfehérvár), taboru kol., sprzętu oświetleniowego (zakłady Tungsram — General Electric w Budapeszcie) i telekomunik.; gł. ośr. przemysłu maszyn. i metal. są: Budapeszt, Győr, Miszkolc, Debreczyn, Pecz. Zakłady przemysłu spoż.: młyny, cukrownie, olejarnie, przetwórnie mięsa, warzyw (pomidory, papryka) i owoców, są rozproszone na terenie całego kraju i związane z regionami upraw i hodowli; duże znaczenie ma winiarstwo, dostarczające znane gatunki wina, m.in. tokajskie (produkowane od XIII w. w rejonie m. Tokaj), Egri bikavér (m. Eger), Badacsoni i Szürkebarát (z winnic nad Balatonem). Przemysł chem. przetwarza gł. surowce importowane: ropę naft. z Rosji i Bliskiego Wschodu (rafineria i petrochemia w Százhalombatta), gaz ziemny z Rumunii (kombinat w Hajdúszoboszló); produkcja nawozów sztucznych, tworzyw sztucznych, lekarstw (gł. ośr. Budapeszt). Najlepiej rozwiniętym działem hutnictwa jest hutnictwo aluminium; huty aluminium zbud. w pobliżu ośr. wydobycia boksytów, największe w: Ajka, Várpalota, Székesfehérvár, Tatabánya; niewielkie huty żelaza (rudy dostarczane z Rosji) w Dunaújváros, Miszkolcu i Ózd. Z innych gałęzi przemysłu większe znaczenie mają: włókiennictwo (Budapeszt, Segedyn), przemysł cementowy, porcelanowo-fajansowy i poligraficzny.
Rolnictwo. Węgry należą do krajów o największym stopniu wykorzystania powierzchni roln.; użytki rolne zajmują ok. 63% pow. kraju (2001), w tym grunty orne ok. 48% pow., sady i winnice ok. 3%, łąki i pastwiska ok. 11%. Z upraw podstawowe znaczenie mają zboża, zajmujące ok. 60% pow. gruntów ornych; na żyznych czarnoziemach i glebach brunatnych uprawia się pszenicę (5,1 mln t, 2005), kukurydzę (9,0 mln t) i jęczmień (1,2 mln t); średnie plony zbóż 56,0 q z 1 ha (2004); wysoka produkcja na 1 mieszk. — 1658 kg; w płodozmianie ze zbożami — buraki cukrowe, słoneczniki, ziemniaki, rośliny pastewne oraz tytoń; rozwinięte sadownictwo (brzoskwinie, morele, śliwy, jabłonie), warzywnictwo (zwłaszcza pomidory, papryka, cebula, kapusta) oraz uprawa winorośli; najwięcej winnic znajduje się na południowych, nasłonecznionych stokach gór Średniogórza Zadunajskiego, Mecsek i Średniogórza Północnowęgierskiego. Hodowla trzody chlewnej (4,9 mln sztuk, 2004), gł. w północno-wschodniej części kraju i regionie Budapesztu, na zachodzie — bydła (739 tys.), w górach Średniogórza Północnowęgierskiego — owiec (1,3 mln).
Turystyka. Wielką rolę w gospodarce węg. odgrywa turystyka; rocznie odwiedza Węgry ponad 20–30 mln turystów (32,7 mln, 2005), gł. z krajów środkowowschodniej Europy oraz Niemiec i Austrii; najliczniej przez turystów są odwiedzane: Budapeszt, zwłaszcza stara, zabytkowa część miasta Buda, Balaton, ośr. turyst.-wypoczynkowe i uzdrowiskowe z wodami miner. (Balatonfüred, Debreczyn, Eger, Esztergom, Siófok, Sopron i in.) oraz góry Średniogórza Zadunajskiego i Park Nar. Hortobágy; wpływy z turystyki 4,1 mld dol. USA.
Transport i łączność. Sieć transportowa Węgier ma układ promienisty z gł. węzłem komunik. w Budapeszcie; w przewozach podstawowe znaczenie ma transport kol. (30% przewozów w t · km) i samochodowy. W 2002 długość linii kol. wynosiła 7937 km, drogowych — 159,6 tys. km, w tym 44% utwardzone; magistralne linie kol. i drogowe mają charakter tranzytowy i łączą Budapeszt z Wiedniem, Bratysławą, Bukaresztem, Belgradem i Zagrzebiem. Na Dunaju i Cisie rozwinięta żegluga śródlądowa (1,6 tys. km); gł. porty rzeczne: Budapeszt, Győr, Dunaújváros (nad Dunajem) i Segedyn (nad Cisą). Tranzytowymi portami mor. Węgier są: Gałacz i Braiła w Rumunii, Rijeka w Chorwacji, Triest we Włoszech. Łączna długość rurociągów wynosi 5,7 tys. km (2006); gazociągi łączą Budapeszt, Debreczyn i in. większe miasta z ośr. wydobycia gazu ziemnego na południu kraju; naftociągi z Rosji oraz Rijeki (port dowozowy ropy naft.) i Segedynu do ośr. przetwórstwa ropy naft. w Százhalombatta, Budapeszcie i Tiszaújváros. Większe porty lotn.: Budapeszt (międzynar.), Miszkolc, Debreczyn, Segedyn i Pecz. W ostatniej dekadzie XX w. nastąpił szybki rozwój łączności — trzykrotnie wzrosła (do 3,4 mln, 2005) liczba abonentów telefonii stacjonarnej; w użytkowaniu 9,3 mln telefonów komórkowych.
Handel zagraniczny. Od pocz. lat 90. XX w. utrzymuje się ujemny bilans handl., związany m.in. z rozpadem RWPG i utratą tradycyjnych rynków zbytu dla towarów węg.; wartość eksportu 62,2 mld dol. USA, importu 65,7 mld dol. USA (2005); eksport obejmuje gł. maszyny i urządzenia przem. (sprzęt telekomunik., tabor kol., samochody, komputery), produkty rolne (zboża, przetwory mięsne, warzywne, wina), surowce i półprodukty (boksyty, tlenek glinu) oraz wyroby chem. (m.in. leki) i odzież.; do Węgier sprowadza się zwłaszcza różnorodne maszyny i urządzenia, zwłaszcza wyroby elektryczne, pojazdy i komputery, paliwa i energię oraz różnorodne dobra konsumpcyjne. Główni partnerzy handl. to kraje UE, a także Rosja i Chiny.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia