Węgry. Warunki naturalne

Węgry. Warunki naturalne.

Węgry zajmują północną część Niz. Środkowodunajskiej — rozległego, trzeciorzędowego zapadliska tektonicznego wypełnionego osadami mor., jeziornymi i rzecznymi między Alpami, Karpatami i G. Dynarskimi. Około 2/3 pow. kraju stanowią niziny o przeciętnej wys. 100–200 m. Na wschód od Dunaju rozciąga się, na obszarze o pow. 50 tys. km², płaska Wielka Niz. Węgierska (Alföld), pokryta grubą, miejscami do 30 m, warstwą lessów oraz osadów piaszczystych, zwłaszcza w międzyrzeczu Cisy i Dunaju; w północno-zachodniej części kraju jest położona Mała Niz. Węgierska (Kisalföld), zasłana aluwiami Dunaju i Raby. Niewysokie pasma górskie ciągną się wzdłuż zachodniej i północnej granicy; na zachodzie, na granicy z Austrią są to odgałęzienia Alp Wschodnich: G. Soprońskie i Kőszeg (wysokość do 882 m), zbud. gł. z paleozoicznych gnejsów i łupków krystal.; na północy, w pobliżu granicy ze Słowacją wznoszą się wulk. i wapienne pasma górskie Karpat, zw. Średniogórzem Północnowęgierskim: Bőrzsöny, Mátra z najwyższym szczytem kraju Kékes (1015 m) oraz G. Bukowe i G. Zempleńskie. Między Małą a Wielką Niz. Węgierską są położone: Średniogórze Zadunajskie i Kraj Zadunajski (Dunántúl); Średniogórze Zadunajskie tworzą silnie zdyslokowane, zrębowe masywy (zbud. z wapieni, dolomitów i skał wulk.) Lasu Bakońskiego (wysokość do 704 m), Vértes, Pilis (wysokość do 757 m) i in.; na południe od Średniogórza Zadunajskiego znajduje się rozległy rów tektoniczny z jez. Balaton oraz pagórkowaty, pokryty lessem Kraj Zadunajski; w jego południowej części — niewysokie góry Mecsek. Charakterystycznymi cechami krajobrazu obszarów nizinnych są jary i wąwozy lessowe, szerokich dolin rzecznych — wydmy, a wapiennych masywów średniogórzy — formy krasowe (m.in. kilkaset jaskiń). Klimat umiarkowany ciepły, na większości obszaru Węgier o cechach kontynent.; na zachodzie zaznacza się wpływ mas powietrza oceanicznego, na południowym zachodzie — śródziemnomor.; średnia temp. w styczniu od 0°C na południowym zachodzie i –1°C na zachodzie do –3, –4°C na wschodzie, w lipcu od 20°C na zachodzie do 25°C na południu, w górach do 17–18°C; średnia roczna suma opadów od 800–900 mm w górach na zachodzie do 500–600 mm na nizinach, w środkowej części Wielkiej Niz. Węgierskiej — poniżej 500 mm; przewaga opadów letnich; na nizinach częste, długotrwałe susze. Terytorium Węgier należy do zlewiska M. Czarnego i w całości jest położone w dorzeczu środkowego Dunaju; Dunaj (dł. w granicach Węgier 420 km) stanowi częściowo granicę ze Słowacją, a następnie skręca na południe i tworzy głęboki przełom, oddzielający Średniogórze Zadunajskie od Średniogórza Północnowęgierskiego; przez środkową część kraju Dunaj płynie z północy na południe, w dolinie o szer. 30–40 km; inne większe rz.: Cisa — płynie równolegle do Dunaju przez Wielką Niz. Węgierską, Raba (dopływ Dunaju) oraz Keresz i Marusza (dopływy Cisy). Rzeki (gł. Dunaj i Cisa) w znacznym stopniu są wykorzystywane do nawadniania; w dorzeczu Cisy kanały nawadniające: Gł. Kanał Wschodni i Gł. Kanał Zachodni. Nieliczne jeziora, największe — Balaton (pow. 596 km²), poza tym Velence, Fehér oraz Jez. Nezyderskie (graniczne z Austrią). Dużym bogactwem naturalnym Węgier są wody artezyjskie oraz źródła miner. (ponad 500 znanych), gł. cieplice, najliczniej występujące nad Balatonem, w Średniogórzu Zadunajskim, Budapeszcie i Średniogórzu Północnowęgierskim. Naturalną roślinność Węgier tworzyły lasostepy i dąbrowy występujące na nizinach oraz lasy bukowe w górach. W wyniku niszczenia lasostepów i lasów rozprzestrzeniły się stepy (zw. pusztą) z kostrzewą i ostnicą, użytkowane obecnie jako grunty orne i pastwiska; w górach zachowały się fragmenty lasów (zajmują 21,5% pow. kraju) bukowych, dębowych i dębowo-grabowych. Przeważają gleby żyzne; ok. 30% pow. kraju zajmują czarnoziemy stepowe (Wielka Niz. Węgierska, Średniogórze Zadunajskie) wytworzone na lessach; duże powierzchnie w zachodniej i północnej części kraju pokrywają gleby brun. i płowe, na osuszonych bagnach (gł. w dorzeczu Cisy) — gleby torfowe i murszowe, w dolinach rzek — piaszczyste i ilaste mady, miejscami zasolone, w górach — rędziny węglanowe oraz urodzajne gleby brun. na zwietrzelinach skał wulkanicznych. 2008 było 10 parków nar. (łączna pow. 483 tys. ha), spośród których najważniejsze to Hortobágy (utworzony 1973, pow. ok. 82 tys. ha, 1999 wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO) i Kiskunsági (utworzony 1975, pow. 56,8 tys. ha, pomiędzy Dunajem a Cisą), gdzie jest chroniona częściowo zachowana puszta z unikatową florą i fauną.