Polska. Teatr. Druga Rzeczpospolita

Polska. Teatr. Druga Rzeczpospolita

Odzyskanie przez Polskę niepodległości 1918 wpłynęło w istotny sposób na dalszy rozwój teatru, zwłaszcza w stolicy. Symboliczną wymowę miało przywrócenie 1924 Teatrowi Rozmaitości nazwy Teatr Narodowy (po odbudowaniu spalonej 1919 sali). W pełni nowoczesną sceną, zarówno w sensie artystycznym, jak i technicznym, stał się Teatr Polski (otwarty jeszcze 1913 premierą Irydiona Krasińskiego), zasłużony w propagowaniu polskiego repertuaru romantycznego, także dramatów Szekspira, Moliera, G.B. Shawa; wysoki stopień artyzmu w tym teatrze gwarantował doborowy zespół aktorski (M. Przybyłko-Potocka, S. Wysocka, M. Dulęba, A. Zelwerowicz, K. Junosza-Stępowski, J. Węgrzyn, J. Leszczyński), poziom inscenizacji (L. Schiller, A. Szyfman, K. Borowski) i oprawy plastycznej (K. Frycz, W. Drabik).

W okresie 20-lecia międzywojennego pojawiły się nowe prądy reformatorskie w dziedzinie inscenizacji, gry aktorskiej, repertuaru, upowszechniania sztuki teatralnej; zaznaczały się one głównie w działalności warszawskich zespołów kierowanych przez J. Osterwę (Reduta), L. Schillera (Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego), S. Jaracza (Teatr Ateneum im. Stefana Jaracza). Najpełniejszym ich wyrazem był polski teatr monumentalny w koncepcji Schillera (m.in. inscenizacje: Kniaź Patiomkin T. Micińskiego 1925, Nie-Boska komedia 1926, Kordian 1930, Dziady 1932). Program Reduty Osterwy, której wytyczną stanowił realizm psychologiczny, był bliski zasadom K.S. Stanisławskiego. W latach 30. w reżyserii uwidocznił się neorealizm; jego rzecznikami byli: Schiller w okresie tworzenia aktualnego teatru politycznego (Krzyczcie, Chiny! S. Tretiakowa 1932), twórcy Teatru Ateneum (Jaracz, S. Perzanowska), także A. Węgierko i E. Wierciński. W 1933 nastąpiła reorganizacja teatru warszawskiego; powstało Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej (TKKT) grupujące 6 teatrów (Teatr Polski, Teatr Narodowy, Teatr Letni, Teatr Mały, Teatr Nowy, od 1935 Teatr Powszechny); działały także sceny prywatne. Najwyższy poziom poza Warszawą utrzymały teatry: krakowski za dyrekcji T. Trzcińskiego (1918–26 i 1929–32), Osterwy (1932–35) i K. Frycza (1935–39) oraz lwowski za dyrekcji Schillera (1930–31) i W. Horzycy (1931–37); wybijały się teatry Łodzi (Teatr Miejski, zwłaszcza w czasie dyrekcji Zelwerowicza 1920–21 i K. Adwentowicza 1929–30) oraz Wilna (1925–29, gdy Teatr na Pohulance był siedzibą Reduty). Niezależnie od teatrów zawodowych od początku XX w. rozwijał się ruch amatorski na wsi (dla zespołów ludowych specjalnie zasłużył się J. Cierniak), powstawały też teatry proletariackie w miastach (łódzka Scena Robotnicza W. Wandurskiego 1923–28). Dwudziestolecie międzywojenne przyniosło także rozkwit sztuki aktorskiej. Wielu aktorów osiągnęło wówczas szczyt rozwoju artystycznego, m.in.: Dulęba, Przybyłko-Potocka, Wysocka, Jaracz, Adwentowicz, Węgrzyn, Junosza-Stępowski, Leszczyński, Zelwerowicz, nadto: M. Ćwiklińska, Z. Jaroszewska, S. Broniszówna, Perzanowska, Z. Małynicz, M. Malicka, W. Brydziński, A. Fertner, Węgierko, M. Maszyński, W. Grabowski. Cieszące się dużym zainteresowaniem publiczności warszawskie teatrzyki małych form (m.in. Miraż, Czarny Kot, Sfinks, Qui Pro Quo, Perskie Oko) lansowały nowe talenty aktorskie i piosenkarskie (Z. Pogorzelska, H. Ordonówna, L. Messal, M. Zimińska, L. Żelichowska, Z. Terné, S. Górska, A. Dymsza, E. Bodo, L. Sempoliński, K. Krukowski, T. Olsza). Polska plastyka teatralna osiągnęła poziom europejski, głównie dzięki pracom Frycza, Drabika, A. Pronaszki, W. Daszewskiego i I. Galla. W 1919 powstał Związek Artystów Scen Polskich (ZASP), którego organem była „Scena Polska” — najważniejsze w okresie międzywojennym czasopismo poświęcone teatrowi i dramatowi. W 1932 utworzono wyższą szkołę Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej (PIST). Do II wojny światowej wysoki poziom artystyczny prezentowały teatry żydowskie występujące w Łodzi, Lublinie, Krakowie, Wilnie, Lwowie i Warszawie; współpracowali z nimi m.in.: rodzina Kamińskich, Z. Turkow, M. Weichert, J. Rotbaum (żydowski teatr); ich tradycje kontynuuje założony 1955 Teatr Żydowski im. E.R. Kamińskiej w Warszawie.

Teatr. E. Wierciński (Ksiądz Piotr) i J. Węgrzyn (Konrad) w Dziadach A. Mickiewicza, inscenizacja L. Schillera — Teatr Polski w Warszawie (1934)

N. Andrycz (Solange) i M. Przybyłko-Potocka (George Sand) w Lecie w Nohant J. Iwaszkiewicza, inscenizacja E. Wiercińskiego — Teatr Polski w Warszawie (1937)

Brydziński Wojciech, w roli Hamleta w dramacie Williama Szekspira (1922)