Norwegia. Film

Norwegia. Film.

Pierwsze pokazy film. w Norwegii odbyły się 1896 w Christianii (ob. Oslo) — kinematograf braci A. i L. Lumière oraz bioskop E. i M. Skladanowskich; pierwsze kino zostało otwarte 1904; mimo szybko rozwijającej się sieci kin (1911 — 150 stałych sal kinowych) rodzima produkcja była niewielka i niesamodzielna; działali Szwedzi (m.in. bracia J. i H. Jaenzonowie — uznani za pionierów kina norw., Ch. Magnusson, E. Eide), Duńczycy (G. Tolnaes, siostry Egede-Nissen); czołowym norw. reżyserem wytwórni Christiania Film Compagni A/S był P. Lykke-Seest, operatorem — H. Rassmussen; niezatrudnianie w filmach norw. aktorów zaw. obniżało ich poziom artyst.; rozwój rodzimej produkcji hamowało także prawo film. z 1913, wprowadzające cenzurę (Statens Filmkontroll) i przekazujące kina władzom komunalnym (gminom). W 1917 powstał Ogólnokrajowy Związek Kin Komunalnych oraz 1919 wytwórnia Kommunenes Filmcentral (KF); w Norwegii nie istniał związek między produkcją i dystrybucją filmów, co ograniczało ich rozpowszechnianie. Powstawały ekranizacje literatury pięknej, wśród nich wartościowe adaptacje prozy K. Hamsuna (reżyser duński G. Sommefeldt i norw. H. Schwenzen) oraz powieści J. Andreasa Frisa (G. Schnėevoigt). Produkcja pierwszych filmów dźwiękowych (od 1932) przebiegała w warunkach półamatorskich (wąska taśma) i obejmowała gł. współprodukcje (z USA, Francją i Niemcami). W latach 30. decyzja o powiększeniu funduszu produkcyjnego (z dochodów kin komunalnych oraz w związku ze zmianą polityki podatkowej) umożliwiła od 1937 działalność na szerszą skalę wytwórni Norsk Film A/S (zał. 1932) oraz nowocz. atelier w Jar k. Oslo; wyróżniali się m.in. reżyserzy: J. Sinding, T. Ibsen oraz W. Fyrst.

Podczas II wojny światowej pełną kontrolę nad produkcją film. przejęły niem. władze okupacyjne (rocznie kręcono ok. 4 filmów); część filmowców norw. emigrowała, wielu znalazło się w obozach i więzieniach; mimo apelu o bojkot kin oraz nieudanego strajku filmowców frekwencja w kinach rosła. Po wojnie uznano film za równorzędny składnik kultury nar., powołano Państw. Radę Film. (Statens Filmråd) oraz Państw. Fundusz Film. (Statens Filmfond). Od 1948 działa Państw. Centrala Film. (Statens Filmsentral) zajmująca się produkcją i dystrybucją filmów oświat. oraz Norsk Bygdekino — instytucje zajmujące się rozpowszechnianiem filmów na prowincji za pośrednictwem kin objazdowych; władze państw. przejęły część udziałów Norsk Film S/A. Wojna i jej skutki były tematem wielu filmów tworzonych w nowej formule paradokumentalnej rekonstrukcji autentycznych wydarzeń (m.in. Bitwa o ciężką wodę T. Vibe-Müllera i J. Dreville'a 1948).

W 1950–60 nastąpił rozkwit ruchu klubowego sprzyjającego kinu artyst.; powstawały wartościowe filmy dokumentalne i krótkometrażowe (m.in. P. Hørst, Th. Heyerdahl, O. Nordemar), dla dzieci (m.in. J. Caprino) oraz fabularne (m.in. K. Bergstrøm, C. Holander, E. Laine, A. Skouen, K. Andersen, J. Düring, P. i V. Løkkeberg, A. Breien). W latach 70. i 80. przemysł film. w Norwegii ustabilizował się; sprawy produkcji film. należą do Minist. Wyznań Rel. i Oświecenia Publicznego; państwo jest właścicielem wytwórni Norsk Film A/S i jej atelier w Jar; utworzony 1970 fundusz film. pokrywa potrzeby informacyjno-reklamowe kinematografii norweskiej. Od 1979 kinematografie skand. występują łącznie na wielkich międzynar. imprezach (m.in. na festiwalach w Cannes i Berlinie, na targach w Mediolanie — MIFED); Szwedz. Inst. Film. współfinansuje realizację filmów norw.; wspólną inicjatywą Norwegii i Szwecji jest także uporządkowanie rynku kasetowego, zagrażającego kinom. Nowe pokolenie filmowców norw. zmienia obowiązujące dotąd metody produkcyjne oraz styl i tematykę filmów (autentyzm ukazywanej rzeczywistości, ostra krytyka społ.); na uwagę zasługuje twórczość m.in.: E. Isaksena, L. Risana, E. Løchena, L. Glomma, A. Breien, E. Solbakkena, S. Wama; obserwuje się tendencje do ochrony integralności skand. sztuki film. i zachowania jej wielkich tradycji.

Bibliografia

A. KWIATKOWSKI Film skandynawski, Warszawa 1986.