Kolumbia. Historia

Kolumbia. Historia.

Obszar obecnej Kolumbii w okresie prekolumbijskim zamieszkiwali Indianie: Czibczowie (na zachodzie) i Arawakowie (na wschodzie). W 1. połowie XVI w. został on opanowany przez Hiszpanów i włączony do wicekrólestwa Peru; od 1717 należał do wicekrólestwa Nowej Granady. Rządy hiszpańskie doprowadziły 1781 do powstania comuneros. W 1810 wybuchło kolejne powstanie antyhiszpańskie i została powołana junta, która uniezależniła się od władz kolonialnych. W 1811 niepodległość ogłosiła republika Cundinamarca (Bogota) i Cartagena; ruchy te uśmierzył hiszpański gen. P. Morilla. Dopiero S. Bolívar wyzwolił 1819 Nową Granadę i włączył ją do Wielkiej Kolumbii, której był prezydentem. W Nowej Granadzie w jego imieniu rządził F. de Paula Santander. Od 1830 Kolumbia była odrębną republiką (do 1903 obejmowała też Panamę) p.n. Nowa Granada (do 1861). Spadkiem po Wielkiej Kolumbii były długotrwałe zatargi graniczne z sąsiadami, m.in. z Ekwadorem (1831–40); w kraju trwały walki o władzę między konserwatystami a liberałami. W okresie przewagi liberałów zostało zniesione niewolnictwo (1852), wprowadzona federalistyczna i antyklerykalna konstytucja (1853), prezydent T.C. Mosquera y Arboleda (1861–67) próbował utrwalić federacyjną strukturę państwa (1861–86 Stany Zjednoczone Kolumbii) i skrajnie antyklerykalne rządy (konstytucja 1863). Konserwatysta R. Núñez (1880–94) przywrócił Kościołowi większość przywilejów. Kulminacją walki konserwatystów z liberałami była 3-letnia wojna domowa (1899–1902), zw. wojną 1000 dni, z której zwycięsko wyszli konserwatyści, wówczas już zwolennicy modernizacji kraju. W 1903 od Kolumbii oderwała się Panama i utworzyła niezależne państwo. W 1914 zawarto układ z USA, w którym Kolumbia uznała niepodległość Panamy. Lata 1902–30 były okresem względnego spokoju pod rządami konserwatystów; prezydent R. Reyes realizował do 1909 reformy wzorowane na meksykańskich w epoce rządów P. Diaza de la Cruz: sprowadzał ekspertów z Europy i USA, popierał inwestycje zagrancizne, imigrację, budowę kolei, modernizację rolnictwa. Wpływy USA rosły kosztem brytyjskich.

Podczas I wojny światowej Kolumbia zachowała neutralność. Po wojnie nadal była krajem głównie rolniczym (kawa), słabo rozwiniętym (brak kapitału, słaba komunikacja). W latach 20. Kolumbia stała się ważnym światowym producentem platyny. Zapoczątkowano wówczas wydobycie ropy naftowej i przeobrażenia gospodarcze-społeczne, m.in. przy udziale USA, jednocześnie następował rozpad obozu konserwatystów. Przejęcie 1930 władzy przez liberałów (do 1946) zbiegło się z wielkim światowym kryzysem gospodarczym, który silnie dotknął Kolumbię. Nasiliła się walka chłopów o ziemię, która doprowadziła (1936) do uchwalenia reformy rolnej (nie zrealizowanej). Z chłopami walczyły bandy zbrojne organizowane przez właścicieli ziemskich. W czasie II wojny światowej Kolumbia 1943 wypowiedziała wojnę państwom osi; po wojnie do rządów powrócili konserwatyści. W 1948 zabójstwo E. Gaitana, popularnego polityka liberalnego i przywódcy populistycznego, spowodowało zamieszki w Bogocie (bogotazo), które odrodziły nie wygasłą nigdy wojnę domową (violencia). Konserwatyści, mimo wprowadzenia 1949 stanu wyjątkowego, nie radzili sobie z sytuacją i 1953 rządy dyktatorskie przejął, w wyniku zamachu stanu, gen. G. Rojas Pinilla, próbujący być oświeconym dyktatorem. Sprzyjała mu dobra przejściowo sytuacja finansowa (m.in. dzięki wysokim cenom kawy); dla opanowania violencii umacniał armię. W obawie przed nadmiernym wzrostem jej wpływów, liberałowie i konserwatyści zjednoczyli się przeciwko Rojasowi, tworząc 1958 sojusz p.n. Front Narodowy, którego rządy trwały 1958–74 i przypadły na pogarszającą się sytuację gospodarczą. Wpływy i siła Frontu stopniowo malały; chłopi zajmowali ziemię, w miastach dochodziło do strajków, nasiliły się antyrządowe działania partyzantki wiejskiej i miejskiej. Pod koniec lat 60. powstały 2 główne organizacje partyzanckie: FARC (Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii) i ELN (Armia Wyzwolenia Narodowego), 1970 — Ruch 19 Kwietnia (M-19). Swe stanowisko zmienił Kościół katol., wzywając do reform, a księża włączali się niekiedy do walk partyzanckich. W 1974 liberałowie zerwali sojusz z konserwatystami i utworzyli własny rząd, ale 1982 przegrali z nimi w wyborach. Prezydent B. Betancur Cuartas (1982–86) dążył do zawarcia rozejmu z ugrupowaniami partyzanckimi i włączenia ich w życie społeczno-polityczne. Politykę tę kontynuowali (bez większych rezultatów) rządzący od 1986 liberałowie. W 1990 Ruch 19 Kwietnia podpisał z rządem porozumienie o zaprzestaniu walki zbrojnej i przekształceniu się w legalną partię polityczną, FARC i ELN w końcu 1990 wznowiły gwałtowne działania zbrojne. Partyzantka antyrządowa utrudniała jednocześnie walkę z mafią narkotykową (zwłaszcza 2 największymi kartelami: z Cali i Medellín, producentów kokainy). Z pomocą międzynarodową (gł. USA) 1993 rozbito kartel z Medellín, Ogromna fala violencii, porwań dla okupu i zamachów terrorystycznych w miastach, przeprowadzanych przez FARC i ELN, skłoniła 1996 D. Sampera (liberał) do ogłoszenia stanu wyjątkowego; w końcu 1998 FARC i ELN kontrolowały ponad 35% terytorium kraju. Wymierne rezultaty dały wysiłki rządu, aby niszczyć kolejne plantacje koki i maku, oraz operacje zbrojne wymierzone przeciw kartelowi z Cali: 1997 kilku z przywódców kartelu (kontrolującego niemal 70% świat. rynku kokainowego) poddało się dobrowolnie policji; jednak od 1998 sytuacja stale się pogarszała, stosunki z USA ulegały ochłodzeniu. Wybrany 1998 prezydent A. Pastrana, konserwatysta, podjął starania o poprawę stosunków z USA i powrócił do rozmów z partyzantami. Nowy prezydent. A. Uribe (od 2002), wobec niepowodzenia polityki kompromisu, rozpoczął wojnę z komunistyczna partyzantką i wprowadził stan wyjątkowy. W 2004 podpisano porozumienie między rządem a dowództwem AUC, na mocy którego rozpoczęto demobilizację ich oddziałów, zwrot zagrabionych majątków i zadośćuczynienie ofiarom terroru. W 2006 Uribe zwyciężył ponownie w wyborach (62% poparcia). W 2010 w wyborach zwyciężył J. M. Santos ze Społ. Partii Jedności Nar. (69,%), który zapowiedział skupienie się na tworzeniu miejsc pracy, walki z ubóstwem i podjęcia wysiłków na rzez zapewnienia bezpieczeństwa kraju.