Egipt. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
Egipt. Sztuka.
Sztuka w Egipcie od IV do VII w. kształtowała się pod wpływem wczesnochrześc. kultury Rzymu, następnie Bizancjum, w ścisłym powiązaniu ze sztuką koptyjską. Pierwsze klasztory chrześc. Koptów powstały ok. 330 w An-Natrun k. Aleksandrii (ob. zespół 4 klasztorów z IX w.: Św. Baramusa, Św. Biszola, Św. Makarego i tzw. Syryjczyków), następnie nad M. Czerwonym — Św. Antoniego (Dajr al-Kiddis Antun, obecnie w ruinie). Z przeł. IV i V w. pochodzą malowidła ścienne z przedstawieniami z Nowego Testamentu w oazach Al-Charidża i Dajr Abu Hinnis. W okresie panowania Bizancjum, po 408, budowano kościoły w miejscach dawnego kultu politeistycznego, m.in. Św. Sergiusza (VI w.), Marii Panny, Św. Barnaby i Św. Grzegorza (VII w.) — wszystkie w Kairze, katedrę Św. Marka (VII w.) w Aleksandrii. W dolinie Nilu wzniesiono m.in. kościół obronny, tzw. Biały Klasztor (ok. 440, obecnie w ruinie), oraz tzw. Spalony Klasztor z kościołem (VIII, XII w.). Ekspansja imperium osmańskiego po 639 częściowo zasymilowała sztukę chrześc. Egiptu z kształtującą się sztuką islamu, a później (do XII w.) wręcz ją zdominowała (zwłaszcza w architekturze i sztukach plast.). Tradycje sztuki koptyjskiej utrzymywały się najdłużej w tkactwie artyst. (gobeliny — początkowo ze scenami figuralnymi, VIII w. — z motywami zwierzęcymi i roślinnymi). Pierwsze miasta arab., założone na planie prostokąta, z pałacem feudała i garnizonem, miały charakter twierdz (Al-Fustat, 640). Architektura sakralna ewoluowała od najprostszych form płasko przykrytego, kolumnowego meczetu (meczet Amra Ibn al-Asa w Al-Fustacie, 641–642, przebudowa IX w.) ku formom bardziej złożonym. Z okresu tego pochodzi także ciekawy zabytek techniki — kam. Nilometr zbudowany na wyspie Rawda w Kairze. Za dyn. Tulunidów (686–905) wzniesiono wielonawowy meczet Ibn Tuluna w Kairze (876–879). Za rządów dyn. Fatymidów (969–1171) założono m. Kair, w meczetach wprowadzono transept (Al-Azhar, 970 i Al-Hakim, 990–1003 w Kairze). W tymże okresie powstawały mauzolea na planie kwadratu z kopułą na oktogonalnym bębnie (Saba Banat w Al-Fustacie, 1010; Umm Kulsum w Kairze, 1122); cylindryczne w formie minarety wieńczono ośmioboczną gloriettą (Isna, 1081–82); w Kairze wzniesiono bramy miejskie: Bab al-Futuh, Bab an-Nasr i Bab az-Zuwajla (XI w.). Za dyn. Ajjubidów (1171–1250) powstały zespoły meczetów, madras i mauzoleów z bogatą dekoracją rzeźbiarską i sklepieniami stalaktytowymi (mauzoleum sułtana Kalawuna w Kairze, 1284–85); w architekturze obronnej wyróżnia się cytadela w Kairze zbudowana 1176 przez Salaha ad-Dina. W XV w. pojawił się typ meczetu-madrasy (sułtana Hasana w Kairze, 1356–63) oraz mauzoleum z kopułą (tzw. grobowce Mameluków w Kairze, XV–pocz. XVI w.). W okresie imperium osmańskiego wprowadzono tur. typ meczetu na planie centralnym z wielką półkulistą kopułą i ostro zwieńczonymi minaretami (Sinana Paszy, 1571 i Muhammada Alego, 1830–48 — oba w Kairze).
Architektura od końca XIX do połowy XX w. pozostawała pod wpływem nurtów zachodnioeur. (Muzeum Egip. w Kairze, 1902, M. Durnion; gmachy rządowe, banki, hotele, kamienice czynszowe, wille, pałace). Po rewolucji 1952 powstały plany regulacji Kairu (1955), Aleksandrii (1958), port lotn. w Kairze (1962, S. Zaitun, A. Usman), wielokondygnacyjne hotele (Palestrina w Aleksandrii, Abd al-Magid), nowocz. pensjonaty (An-Naser w Aleksandrii, po 1960, A.L. Gabr). Na północ od Kairu założono miasto-satelitę Madinat an-Naszr (po 1960, S. Karim) ze stadionem i centrum targowo-wystawienniczym. W aglomeracji Kairu odznaczają się też budowle centrum telew. (1967, D. Momin) i liczne budynki mieszkalne.
Sztuki plastyczne Egiptu rozwijały się w ramach sztuki islamu. W 2. poł. XX w. rozwijało się malarstwo sztalugowe, artyści tworzyli pod wpływem nurtów eur.; podtrzymuje się tradycje rzemiosła artyst., zwłaszcza w tkactwie, ceramice, metaloplastyce, snycerstwie oraz szkle.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Klasztor św. Antoniego (Egipt)fot. C. Calaforra-Rzepka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia