Czechy. Film.
państwo w środkowej Europie, bez dostępu do morza
Czechy. Film
Encyklopedia PWN
Pierwsze filmy czeskie pojawiły się 1898; ok. 1910 powstały samodzielne wytwórnie. Po utworzeniu państwa czechosłowackiego (1918) produkcja wzrosła do kilkudziesięciu filmów rocznie. W okresie międzywojennym duży wpływ na rozwój filmu czeskiego wywierała narodowa literatura i teatr. Powstały liczne ekranizacje utworów literackich, głównie komedie (twórczość M. Friča, filmy z udziałem pary komików: J. Weřicha i J. Voskoveca), pierwsze filmy o tematyce ludowej oraz awangardowe filmy poetyckie (twórczość G. Machatego), zapowiedź nurtu społecznego w filmie czechosłowackim (Takie jest życie C. Junghansa 1929). Po 1945 produkcję filmową upaństwowiono i rozbudowano bazę techniczną (wytwórnie Barrandov w Pradze, Koliba w Bratysławie, Studio Filmowe Gottwaldov). Film czechosłowacki nie odnosił jednak większych sukcesów artystycznych; rozgłos zdobyły tylko filmy animowane (twórczość J. Trnki i K. Zemana). Na początku lat 60. rozpoczął się okres rozwoju czechosłowackiej sztuki filmowej; młodzi filmowcy stworzyli kierunek zwany nowym kinem czechosłowackim; podjęli oni tematykę związaną z II wojną światową, poddając rewizji wiele dotychczasowych ocen historycznych i postaw moralnych (twórczość: J. Nemeca, Z. Brynycha, J. Kadára i E. Klosa, K. Kachyni, V. Jasnego, J. Menzla, O. Vávry) oraz podejmując współczesną problematykę społeczną i obyczajową — m.in. twórczość V. Chytilowej, J. Jiresa, J. Nemeca, M. Formana (Czarny Piotruś 1964, Miłość blondynki 1965), I. Passera, Š. Uhera, J. Jakubisko; w swych filmach zastosowali różnorodne środki formalne, właściwe dla nowej fali; dzieła nowego kina czechosłowackiego zdobyły międzynarodowe uznanie i liczne nagrody na festiwalach. Charakterystyczna dla tego okresu atmosfera poszukiwań twórczych sprzyjała emancypacji kinematografii słowackiej, zwracającej się w stronę własnych tradycji kulturowych; o jej obliczu zadecydowała twórczość młodych absolwentów praskiej szkoły filmowej FAMU, m.in. Š. Uhera (Słońce w sieci 1962) oraz J. Jakubisko; w ramach federalizacji, 1969 wytwórnia filmowa Koliba w Bratysławie zyskała pełną samodzielność. Po 1968 część przedstawicieli tzw. szkoły czeskiej wyemigrowała (m.in. Forman, Jasny, Passer), pozostali starali się, mimo ograniczeń cenzuralnych, kontynuować jej tradycje (Uher, Jires, J. Papousek, J. Herz, Kachyna, Chytilova, Menzel). Lata 70. i 80. przyniosły rozkwit satyrycznej komedii o wymowie antymieszczańskiej, jej mistrzami stali się P. Schulchoff, Z. Podskalský, O. Lipský; żywiołowo rozwinęła się twórczość dla dzieci i młodzieży, nierzadko przy finansowym udziale kinematografii zagranicznej (J. Polak, J. Vosmikova, O. Lipský); powodzenie zyskały seriale telewizyjne z udziałem najpopularniejszych aktorów czeskich, głównie wg scenariuszy J. Dietla. Coraz wyraźniej zaznacza się odrębność tematyczna i stylistyczna filmów słowackich (J. Jakubisko, Z. Zahon, D. Hanak). W latach 80. w Czechosłowacji produkowano ok. 45 filmów fabularnych rocznie oraz ok. 600 filmów dokumentalnych i 40 animowanych, które nadal pozostają jedną ze specjalności kina czeskiego (J. Brdečka, J. Svankmajer). Wraz ze zmianą ustroju (1989) upadł monopol państwa na produkcję i dystrybucję filmów. Nastąpiło gwałtowne załamanie produkcji filmowej do poziomu 12 filmów (1994). Rocznie powstaje ok. 300 filmów dokumentalnych (20–25 projektów korzysta z państwowych dotacji) i blisko 100 animowanych, głównie o charakterze użytkowym. Mimo tak znacznego ograniczenia możliwości, film czeski nadal cieszy się uznaniem zarówno rodzimej publiczności (Czołgowy batalion 1993 V. Olmera), jak i międzynarodowej krytyki. W Czechach są organizowane międzynarodowe festiwale filmowe: w Karlowych Warach (co 2 lata) i w Pradze (co roku festiwal twórczości telewizyjnej).
