Czechy. Sztuka

Czechy. Sztuka.

Najdawniejsze przejawy sztuki na terenie Czech i Moraw pochodzą z okresu prahist. (figurki kobiece, m.in. Wenus z Dolních Věstonic; ceramika wstęgowa oraz wyroby z brązu i złota); Słowianie, którzy osiedli tu w V w., stworzyli na pocz. VII w. pierwsze państwo i, po przyjęciu chrześcijaństwa w obrządku łac. (X w.), weszli w orbitę kultury łac.; w IX w. budownictwo kamienne. Architekturę rom. reprezentują budowle sakralne (kościoły w Pradze: Św. Wita, 926–30, Św. Jerzego, X–XII w.) i świeckie (zamek, domy, most kam. — w Pradze); rozwijała się rzeźba arch., miniatorstwo (Kodeks wyszehradzki). W XIV–XVI w. rozwój sztuki got.; szczytowym osiągnięciem architektury były w XIV–XV w. budowle powstałe w związku z działalnością warsztatu (tzw. strzechy) Parlerów (m.in. katedra Św. Wita, most Karola w Pradze, kościół w Kutnej Horze); wpływ Parlerów zaznaczył się też w architekturze świeckiej (zamek Karlštejn, Uniw. Karola w Pradze); w ostatniej fazie gotyku (1. poł. XVI w.) rozwój dekoracyjnej architektury (B. Reit, Sala Władysławowska na Hradczanach). W rzeźbie występowały tendencje realist. (prace P. Parlera), jednocześnie z tzw. pięknym stylem (idealizacja, stylizacja tematu); w późnogot. rzeźbie XV w. wpływ niderl. realizmu (A. Pilgram). W XIV w. rozkwit malarstwa tablicowego (Tomasso da Modena, Mistrz z Wyższego Brodu, Mistrz Teodoryk, Mistrz z Trzeboni). Formy renesansu przenikające z Włoch za pośrednictwem Węgier i Saksonii przyjęły się gł. w architekturze dworskiej (renes. przebudowa zamku na Hradczanach, pałace w Pradze, zamki z arkadowymi dziedzińcami na prowincji) i mieszczańskiej (kamienice). W rzeźbie i malarstwie dominowały rodzime tradycje got., wzbogacone wpływami renesansu wł., niderl. i niemieckiego. Sztuka barok. rozwijała się od pocz. XVII w. — nastąpił wówczas rozkwit architektury (wpływy wł., austr., fr.), wyróżnili się: J. Fischer von Erlach (pałac Clam-Gallas w Pradze), J.L. von Hildebrandt (kościół w Jablonné v Podještědí), G. Santini, Ch. i K.I. Dientzenhoferowie (kościół Św. Mikołaja na Małej Stranie w Pradze); w końcu XVIII w. zaznaczyły się wpływy fr. klasycyzmu i rokoka. W rzeźbie barok. wyróżnił się F. Brokof (rzeźby na moście Karola w Pradze), M.B. Braun; w malarstwie (gł. portretowym i rel.) — K. Skréta, P. Brandl, V.V. Reiner, J. Kupecky; w grafice — V. Hollar. W architekturze XIX w., po okresie neoklasycyzmu, rozwijał się historyzm (gmachy użyteczności publicznej w Pradze); po 1900 wystąpiły tendencje modernist. (J. Kotěra, J. Gočar), które doprowadziły do powstania w Czechach ośrodków architektury funkcjonalno-konstruktywistycznej (A. Engel, O. Novotný, K. Honzik, J. Havliček). Po 1945 dalszy rozwój architektury i urbanistyki (zwłaszcza budownictwo przem. i mieszkaniowe, np. dzielnica Malešice w Pradze). W 1. poł. XIX w. powstała szkoła malarstwa, propagująca zainteresowanie rodzimym pejzażem, historią, folklorem (A. Mánes, M. Aleš); wybitnym rzeźbiarzem tego okresu był J.V. Myslbek. Od przeł. XIX i XX w. w czeskim malarstwie i rzeźbie następowały przemiany jednoczesne z rozwojem sztuki zachodnioeur.; wśród malarzy wyróżnili się m.in.: E. Orlik, A. Mucha, E. Filla, V. Spála, P. Kotlik, F. Muzika oraz działający za granicą F. Kupka i O. Kubin; wśród rzeźbiarzy m.in.: J.J. Mařatka, J. Štursa, S. Sucharda, F. Bílek, O. Gutfreund. Tradycje realizmu znalazły po 1945 odbicie w twórczości malarzy (m.in. L. Kuby, V. Rabasa, K. Holana, J. Slavička, M. Holego) i rzeźbiarzy (m.in. O. Spaniela, F. Tichy, K. Pokornego, V. Makovskiego, K. Hladika). Wysoki poziom osiągnęła grafika (M. Švabinsky). Czeska sztuka lud. jest znana z oryginalnej architektury, garncarstwa, obróbki drewna, rzeźby, malarstwa (m.in. na szkle), kowalstwa; rozwija się też tkactwo, zachowały się stroje lud.; od 1935 jest wyd. czasopismo poświęcone sztuce „Umeni”. Od czasu „praskiej wiosny” (1968) artyści czescy naśladują zwłaszcza osiągnięcia sztuki awangardowej w Europie Zachodniej, wprowadzając niekiedy elementy czerpane z rodzimej tradycji artystycznej.

Parler Piotr, Anna Świdnicka, rzeźba w tryforium katedry Św. Wita w Pradze, 1374–1385

Praga, most Karola, widok ze Staromiejskiej Wieży Mostowej, w głębi Hradczany (Czechy)

Praga, Hradczany (Czechy)

Karlštejn, zamek (Czechy)

Parler Peter, Autoportret, w tryforium prezbiterium katedry Św. Wita, Praga

Mucha Alfons, Slavia, 1888 — Národní galerie, Praga