Czechy. Teatr

Czechy. Teatr.

W średniowieczu w Czechach istniał teatr rel.; na pocz. XIV w. do tekstu łac. zaczęto dołączać grane w języku czeskim scenki o tematyce świeckiej; czeskie utwory dram. (komedie bibl. i świeckie) były wystawiane przez wędrowne zespoły od XVI w. Po klęsce pod Białą Górą (1620) rozwój teatru czeskiego został zahamowany na przeszło 150 lat; tradycje teatr. podtrzymywały jedynie sceny lud. oraz widowiska kukiełkowe; oprócz sztuk rel. wystawiano gł. interludia. Pierwsze publiczne przedstawienia w języku czeskim w teatrach zaw. odbyły się w 2. poł. XVIII w. w Pradze, na scenach przeznaczonych dla zespołów niem. (Divadlo v Kotcich, zał. 1737; Nostické divadlo, zał. 1783); rozwój teatru czeskiego był wówczas związany z czeskim odrodzeniem nar.; 1786–89 funkcję sceny nar. pełnił teatr zw. Bouda, z pierwszym zaw. zespołem aktorów czeskich. W 1. poł. XIX w. organizowano liczne zespoły amatorskie i półzaw., które wystawiały utwory rozwijającej się dramaturgii nar.; na okres ten przypada działalność ojca teatru czeskiego J.K. Tyla, który dążył do stworzenia nar. sceny czeskie i podniesienia poziomu gry aktorskiej (był m.in. założycielem i 1834–37 dyr. Kajetańské divadlo). Pierwszy stały teatr czeski, Prozatímní divadlo powstał 1862 w Pradze, a 1883 otwarto zbud. ze składek społeczeństwa Národní divadlo; założono także teatry w Pilznie (1865) i Brnie (1884). Národní divadlo, pod dyrekcją F.A. Šuberta (do 1900) i J. Kvapila (1900–18), kształtował czeski styl inscenizacji i aktorstwa; początkowo pozostawał pod wpływem Burgtheater, później wytworzył własny, oryginalny styl z tendencjami realist.; wystawiano tam gł. utwory nar. i dramaty klas., zwłaszcza W. Szekspira; najwybitniejszymi aktorami byli: E. Vojan, H. Kvapilová, M. Hübnerova. Nowatorskie tendencje z przeł. XIX i XX w. znalazły wyraz w działalności innych scen, zwłaszcza rywalizującego ze sceną narodową teatru Divadlo na Vinohradech w Pradze (zał. 1907). W okresie międzywojennym innowacje inscenizacyjne wpłynęły na unowocześnienie teatru czeskiego; oddziałały m.in. na Národní divadlo (zwłaszcza 1921–35, gdy jego dyrektorem był związany z ekspresjonizmem K.H. Hilar). Awangardę reprezentowały teatry Osvobozené divadlo (1925–38), z którym współpracowali J. Frejka i J. Honzl, J. Voskovec i J. Werich oraz polit. scena D 34 pod kierownictwem E.F. Buriana (zał. 1933); teatr kukiełkowy stworzył w Pilznie J. Skupa. Po II wojnie świat. teatr czeski został upaństwowiony; rozwinęło się szkolnictwo teatr.; powstały nowe zespoły, np. w Pradze: Divadlo S.K. Neumanna (1948), Laterna Magica A. Radoka (1959), Semafor (1959); wznowili działalność E.F. Burian i Skupa; organizowano festiwale teatrów zaw. i amatorskich; powstały liczne sceny eksperymentalne, np. Divadlo na zábradlí (1959), Divadlo Za branou (1965), Činoherni Club (1965); wśród aktorów na wyróżnienie zasługują m.in.: E. Kohout, D. Medřcká, L. Pešek, K. Höger, R. Lukarskij, M. Nebdal; wysoki poziom wielu inscenizacji wypracowali reżyserzy: J. Dudek, J. Grossman, K. Hudeček, J. Kačer, M. Machaček, J. Pleskot, E. Sokolovsky, E. Schorm, O. Krejča, J. Vostrý, B. Polivka oraz E. Talska i P. Scherhaufer.