wojna trzydziestoletnia 1618–48,
seria wojen toczonych między cesarzami z rodu Habsburgów (Ferdynand II i Ferdynand III) i katolickimi książętami Rzeszy (Liga Katolicka), których popierały Hiszpania, południowe Niderlandy i (pod koniec wojny trzydziestoletniej) Dania a obozem protestanckim (Unia Protestancka) oraz jego sprzymierzeńcami: Francją, Szwecją, Holandią, Sabaudią i — okresowo — Danią.
wojna trzydziestoletnia
Encyklopedia PWN
Wybuchła na tle konfliktów politycznych i religijnych w Rzeszy; w późniejszym okresie decydującym czynnikiem kontynuowania wojny trzydziestoletniej było dążenie króla szwedzkiego, Gustawa II Adolfa, do opanowania ziem na południe od Morza Bałtyckiego i poddania samego morza wyłącznej kontroli Szwecji, a także nieustająca rywalizacja francusko-habsburska. Wojna trzydziestoletnia rozpoczęła się powstaniem czeskim (defenestracja praska 1618) przeciw Habsburgom, stłumionym po klęsce pod Białą Górą 1620, i walkami w Palatynacie 1623; kontynuowana 1625–29 wskutek interwencji Danii oraz 1630–48 — Szwecji; 1635 do wojny włączyła się Francja; jednocześnie w Niderlandach toczyły się walki Holandii z Habsburgami hiszpańskimi; zakończona pokojem westfalskim 1648. Wojna trzydziestoletnia doprowadziła do ograniczenia agresywnych dążeń książąt niemieckich i wytworzenia się w Europie na ponad 100 lat równowagi sił; religia przestała być źródłem międzynarodowych konfliktów politycznych; zaludnienie Rzeszy zmniejszyło się (szacunkowo) o 15–20% (z ok. 20 mln do ok. 16–17 mln), głównie w rezultacie głodu i epidemii, jednak z wielkim zróżnicowaniem regionalnym: minimalne straty ludności wystąpiły na obszarach północno-zachodniej i południowo-wschodniej Rzeszy, największe — ponad połowa mieszkańców (głównie na wsi) — na szerokim pasie ziem od Pomorza przez Brandenburgię, Saksonię, Hesję, Palatynat po Alzację; nastąpiło ogólne załamanie gospodarcze, zwłaszcza wielki spadek produkcji rolnej i rzemieślniczej.
