zmienność organizmów

zmienność organizmów,

genet. termin biologiczny oznaczający różnice istniejące między osobnikami w obrębie jednego gatunku organizmów; odnosi się zwykle do osobników tej samej płci, będących w tym samym stadium rozwojowym. Można też mówić o zmienności w szerokim sensie tego słowa, czyli o różnicach między gatunkami lub większymi jednostkami taksonomicznymi albo o różnicach pomiędzy osobnikami różnej płci lub w różnych stadiach rozwojowych.

Rozróżnić należy zmienność grupową, wyrażającą się w różnicach pomiędzy rozmaitymi populacjami, i zmienność osobniczą, indywidualną, dotyczącą różnic pomiędzy osobnikami należącymi do jednej populacji. Osobniczą zmienność można podzielić na zmienność dziedziczną, czyli wynikającą z różnic między genotypami, i niedziedziczną, czyli powstałą pod bezpośrednim wpływem środowiska na fenotyp. Zmienność niedziedziczna (zwana też środowiskową, ekofenotypową) jest efektem reakcji procesów rozwoju osobniczego na takie czynniki środowiska, jak: temperatura, oświetlenie, pokarm, pasożyty; ta reakcja jest kontrolowana genetycznie w tym sensie, że zakres możliwych do osiągnięcia fenotypów zależy od normy reakcji genów. Zmienność niedziedziczna nie jest jednak przekazywana potomstwu. Natomiast zmienność dziedziczna odzwierciedla zróżnicowanie wprowadzane do populacji przez mutacje i rekombinacje. Mutacje są pierwotnym, a u organizmów rozmnażających się bezpłciowo lub partenogenetycznie jedynym źródłem dziedzicznej zmienności osobniczej. Natomiast w populacjach organizmów rozmnażających się płciowo większość takiej zmienności pochodzi z rekombinacji; w takich populacjach charakter i rozkład zmienności zależy więc także od struktury populacji i sposobu kojarzenia się. Znaczna część wewnątrzpopulacyjnego zróżnicowania genetycznego może się nie przejawiać fenotypowo, a tylko podlegać akumulacji w puli genetycznej. Podział na zmienność dziedziczną i zmienność niedziedziczną jest jasny teoretycznie, ale często bardzo trudny do przeprowadzenia w praktyce. Ma on jednak ogromne znaczenie, gdyż występowanie zmienności dziedzicznej w populacji stanowi warunek konieczny do działania doboru naturalnego i doboru hodowlanego. Zmienność grupowa również może być dziedziczna lub niedziedziczna. Występowanie i rozkład dziedzicznej zmienności grupowej zależy jednak nie tylko od czynników genetycznych oraz sposobu kojarzenia się, ale także od migracji pomiędzy populacjami, działania doboru naturalnego itp. Występowanie takiej zmienności stanowi warunek konieczny (choć niedostateczny) do działania tzw. doboru grupowego.