wojna północna
 
Encyklopedia PWN
wojna północna 1700–21, wielka wojna północna,
wojna toczona przeciw Szwecji przez Danię, Saksonię i Rosję, a od 1715 — także przez Hanower i Prusy.
Działania rozpoczęto w Szlezwiku, Estonii i Inflantach; król szwedz. Karol XII pokonał Danię i wyeliminował ją z wojny, pobił Rosjan pod Narwą 1700, przeszedł Dźwinę, zajął Inflanty oraz Kurlandię i uderzył na Polskę; 1702 zajął Warszawę, Kraków, a następnie opanował Saksonię; mimo pozyskania części szlachty pol. nie udało mu się podporządkować sobie całej Polski. Rosja wykorzystała zaangażowanie się Karola XII w sprawy pol. do wzmocnienia swego potencjału militarnego; 1704 wojska ros. zdobyły Narwę i wkroczyły na terytorium Polski. Karol XII wyruszył z Saksonii do Rosji (na Ukrainę), gdzie 1709 poniósł klęskę pod Połtawą, po czym schronił się w Turcji. W drugiej fazie wojny Piotr I Wielki 1710 zdobył Rygę i Rewel, 1713–14 — Finlandię; do wojny ponownie przyłączyli się August II saski oraz Dania; działania wojenne toczyły się na Pomorzu Szczecińskim, które starał się zdobyć August II; 1713 Prusy zajęły Szczecin, a 1715 wraz z Hanowerem przystąpiły do wojny. Pod naciskiem Wielkiej Brytanii i Austrii Piotr I musiał wycofać swe wojska z Rzeszy i Polski. Po śmierci Karola XII Szwecja (traktat w Sztokholmie 1719) zrzekła się Verden i terytorium Bremy na rzecz Hanoweru; 1720 odstąpiła Prusom Pomorze Szczecińskie po rz. Pianę (wraz z wyspami Uznam i Wolin); uznała prawa Danii do księstwa holsztyńsko-gottorpskiego; 1721 zawarła z Rosją pokój w Nystad. Skutki wojny: utrata przez Szwecję jej pozycji międzynar., osłabienie Polski i zdobycie przez Rosję dominacji nad Morzem Bałtyckim, a także w północnej i środkowej Europie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia