Karol XII
 
Encyklopedia PWN
Karol XII, z dynastii Wittelsbachów (linia Pfalz-Zweibrücken), ur. 17 VI 1682, Sztokholm, zm. 30 XI 1718, Fredrikshald (Norwegia),
król Szwecji.
Kalendarium
Urodził się 17 VI 1682 w Sztokholmie. Był synem Karola XI. Objął władzę w końcu 1697, po krótkich rządach regencji, uznany przez stany za pełnoletniego; sprawował rządy absolutne, kontynuując politykę ojca.
Wybuch wojny północnej
W 1700 koalicja Danii (Fryderyk IV), Saksonii (August II Mocny) i Rosji (Piotr I Wielki), zawiązana 1699, wszczęła wojnę północną 1700–21 przeciw Szwecji. W odpowiedzi Karol już w lecie 1700, dzięki pomocy floty angielskiej i holenderskiej, dokonał desantu na Zelandię, co skłoniło Danię do zawarcia pokoju; XI 1700 wylądował na czele armii w Estonii i rozbił znacznie silniejszą armię rosyjska w bitwie pod Narwą. W 1701 skierował się przeciw Augustowi II Mocnemu, przekroczył Dźwinę (bijąc wojska saskie) i wkroczył w granice Rzeczypospolitej, przez co stała się ona terenem wojny, choć nie należała do koalicji antyszwedzkiej; przemaszerował przez Litwę, odniósł zwycięstwo pod Kliszowem (1702) i opanował większość ziem Polskich.
Dalsze walki
Wykorzystując opozycję w Rzeczypospolitej przeciw saskim rządom, doprowadził 1704 do detronizacji Augusta II i elekcji na tron polski Stanisława Leszczyńskiego, z którym 1705 zawarł sojusz. W 1706 uderzył na Saksonię i zmusił Augusta II do zrzeczenia się tronu polskiego i wycofania się z wojny (pokój w Altranstädt). W 1707 na czele wzmocnionej armii powrócił na ziemie Rzeczypospolitej, z których usunął wojska rosyjskie (1708 zwycięstwo pod Hołowczynem), po czym wkroczył na teren Rosji z zamiarem uderzenia na Moskwę. Z powodów logistycznych musiał zwrócić się ku Ukrainie, gdzie spędził zimę 1708–09; w połowie 1709 został pokonany przez Piotra I Wielkiego w bitwie pod Połtawą (ranny podczas rekonesansu przed bitwą, nie mógł w niej bezpośrednio dowodzić). Uszedł w granice imperium tureckiego i do 1713 rezydował w Benderach w Mołdawii; za pośrednictwem S. Poniatowskiego (ojca przyszłego króla polskiego) zdołał 3-krotnie nakłonić Turcję do wypowiedzenia wojny Rosji (1710, 1711, 1712), ale za każdym razem szybko dochodziło do pokoju między obu państwami; 1713 został czasowo uwięziony przez Turków; jesienią 1714 przedostał się konno przez ziemie węgierskie i niemieckie (ok. 2200 km w 14 dni) do szwedzkiego Stralsundu; w końcu 1715 wymknął się zeń (miasto było oblężone) do Szwecji. Mimo coraz trudniejszej sytuacji wojennej i rosnącej opozycji w kraju przeciw zwiększającym się podatkom i poborowi do armii Karol kontynuował wojnę; zawiesił sesje stanów i rządził z pomocą zaufanych urzędników (jeden z nich, Holsztyńczyk G.H. von Görtz, 1718 doprowadził do rokowań z Rosją). W 1718 uderzył na duńską Norwegię, gdzie 30 XI 1718 został zastrzelony podczas inspekcji oblężenia twierdzy Fredrikshald — nie wiadomo, czy przez nieprzyjaciół z twierdzy, czy przez osobę ze swego otoczenia.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Oblężenie Torunia przez Szwedów w 1703 — sztychfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia