stratygrafia

stratygrafia

[łac. stratum ‘warstwa’, gr. gráphō ‘piszę’],

dział geologii historycznej, nauka zajmująca się głównie ustalaniem następstwa zalegania warstw skalnych, badaniem stosunków przestrzennych między nimi oraz określaniem wieku skał;

stratygrafia zajmuje się też ustalaniem wieku procesów geologicznych zachodzących w dawnych epokach geologicznych oraz poznawaniem ich następstwa; podstawą tych badań jest analiza cech litologicznych i paleontologicznych skał oraz analiza zaburzeń pierwotnego ułożenia warstw skalnych, będących najczęściej wynikiem ruchów tektonicznych. Twórcą stratygrafii był angielski inżynier W. Smith; 1795 podczas budowy kanałów w Anglii stwierdził, że dla poszczególnych warstw skalnych są charakterystyczne określone skamieniałości, za pomocą których można te warstwy identyfikować i oznaczać ich względny wiek (geochronologia). Badania przeprowadzane przez następców Smitha wykazały, że różne profile geologiczne warstw skalnych, wyróżnionych na podstawie tych samych skamieniałości, można łączyć (korelować) ze sobą, odtwarzając w ten sposób budowę geologiczną terenu; odpowiedniki tych warstw można znaleźć nie tylko w obrębie jakiegoś regionu geologicznego, ale także na wielkich obszarach kuli ziemskiej. Wprowadzenie metod stratygraficznych do geologii spowodowało rozpoczęcie systematycznych badań paleontologicznych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na znaczenie stratygraficzne skamieniałości.

W wyniku badań metodami stratygraficznymi, głównie paleontologicznymi i litologicznymi, wszystkie utwory osadowe powiązano w jeden ciągły szereg odpowiadający przebiegowi historii Ziemi; podzielono je na jednostki chronostratygraficzne: eonotemy, eratemy, systemy, oddziały, piętra i poziomy wiekowe; każdej jednostce podziału utworów geologicznych odpowiada jednostka czasu, w której te utwory powstały, czyli jednostka geochronologiczna, a więc eonotemowi — eon, eratemowi — era, systemowi — okres, oddziałowi — epoka, piętru — wiek, poziomowi wiekowemu — doba. Rozwój geochemii pierwiastków promieniotwórczych umożliwił wyznaczenie wieku skał w latach (datowanie izotopowe). Badania stratygraficzne mają znaczenie nie tylko naukowe, lecz i praktyczne, gdyż przyczyniają się do odkrycia wielu złóż kopalin. W Polsce duże zasługi dla rozwoju stratygrafii mają: J. Czarnocki, J. Samsonowicz, W. Pożaryski, S.Z. Różycki, a także m.in.: L. Lindner, M. Szulczewski.