stratyfikacja społeczna, uwarstwienie społeczne,
zróżnicowanie społeczne rozpatrywane pod kątem istnienia w społeczeństwie usytuowanych hierarchicznie kategorii ludzi (warstw), wyróżniających się pod jakimś ważnym względem (np. dochodu, bogactwa, władzy, prestiżu, poziomu konsumpcji).
stratyfikacja społeczna
Encyklopedia PWN
Najczęściej wyróżnia się (za M. Weberem) 3 podstawowe kryteria stratyfikacji społecznej: położenie materialne (klasowe), pozycję społ. (status społ.) i władzę. Jednostki należące do różnych warstw mają nierówne szanse życiowe, niejednakowy styl życia, najczęściej także odmienne orientacje, normy oraz inaczej postrzegają swe położenie społ. na tle innych warstw. Stratyfikacja społeczna jest zinstytucjonalizowaną formą nierówności, tzn. funkcjonuje w postaci trwałego układu stosunków wyższości–niższości, regulowanego przez prawidłowości społ., które decydują, jacy ludzie sytuują się w określonych warstwach i na podstawie jakich mechanizmów. Kształt stratyfikacji społecznej jest systemem utrwalonym w świadomości społ., nie wszyscy ją akceptują, ale na ogół większość ludzi traktuje ją jako coś naturalnego, z czym należy się pogodzić, ponieważ być musi. Stratyfikacja społeczna w różnych krajach różni się stopniem otwartości; w systemach „zamkniętych”, takich jak średniow. społeczeństwa stanowe, przynależność do określonych warstw była dziedziczna, istniały bariery prawne zamykające możliwości awansu; system ten opierał się na mechanizmach przypisania do określonych pozycji i ról społecznych. Natomiast w systemach „otwartych”, charakterystycznych dla współcz. społeczeństw rynkowych, dominującym mechanizmem obsadzania pozycji społ. jest zasada osiągnięć, tzn. pozycja zaw. jednostek, ich dochody i in. dobra zależą w większym stopniu od ich zdolności, poziomu kwalifikacji i ponoszonych nakładów, czego wymiernym wskaźnikiem jest wysoka ruchliwość społeczna. Stratyfikacjea społeczna jest przedmiotem refleksji teoret., a także badań empirycznych. Różnice między teoriami stratyfikacji społecznej dotyczą zwłaszcza następujących kwestii: 1) jakie czynniki stratyfikacyjne determinują kształt hierarchii społ.; 2) czy są one ze sobą zbieżne na tyle, że można mówić o jednej — w miarę spójnej — osi uwarstwienia, czy też dominuje raczej model pluralistyczny (Weber, P.A. Sorokin, R. Benoit-Smullyan, R. Bendix i S.M. Lipset); 3) czy ważniejsze są obiektywne czynniki położenia społ. (C.W. Mills), czy też to, jak nierówności postrzegają członkowie społeczeństwa (W.L. Warner, R. Centers); 4) czy stratyfikacja społeczna ma postać kontinuum pozycji bez wyraźnych podziałów i barier między warstwami, czy też tworzy raczej hierarchiczny układ o ostro zarysowanych dystansach między sąsiadującymi kategoriami (R. i H. Lynd, R. Dahrendorf). Poza Weberem, największy wpływ na teoret. refleksję nad stratyfikacją społeczną i badania empiryczne wywarła funkcjonalna teoria uwarstwienia społ., sformułowana w latach 40. XX w. przez K. Davisa i W.E. Moore’a oraz — niezależnie — przez T. Parsonsa. Powstało wiele odmian teorii funkcjonalnej (P.M. Blau i O.O. Duncan); jej założenia były krytykowane za nadmierne podkreślanie elementu równowagi, zgody społ. i stabilności (M. Tumin, W. Wesołowski), co przyczyniło się do stworzenia wielu alternatywnych koncepcji, odwołujących się do pojęcia klasy, gry interesów i konfliktu (R. Dahrendorf, F. Parkin, J.H. Goldthorpe).
