władza,
filoz. w filozofii nurtu arystotelesowsko-tomistycznego dyspozycja duszy do określonego charakteru działań (np. poznania intelektualnego);
władza
Encyklopedia PWN
w myśl klas. teorii psychol., wywodzącej się od Platona i Arystotelesa, a utrwalonej przez scholastyków, dusza jako akt i forma bytu, a w człowieku także samodzielna substancja niematerialna, podporządkowuje sobie materię i organizuje ją wewnętrznie w określoną konkretną strukturę. Wyróżnia się przy tym 3 rodzaje dusz: 1) właściwą roślinom, duszę wegetatywną, która posiada w. wzrostu, odżywiania się i rozmnażania; 2) właściwą zwierzętom, duszę zmysłową, która posiada w. poznania konkretnego, pożądania i ruchu przestrzennego; 3) właściwą człowiekowi, duszę umysłową, która posiada w. poznania intelektualnego i woli. W przypadku człowieka, który jest określany jako „zwierzę rozumne”, niematerialna warstwa umysłowa dominuje nad pozostałymi, a w przypadku całego rodzaju „zwierząt”, a więc i gatunku ludzkiego, warstwa zmysłowa dominuje nad roślinną. Dominacja ta nie jest bezwarunkowym podporządkowaniem: zazwyczaj niższa część stawia pewien opór wyższej sferze w., ale ta ma swoje środki do jego ominięcia lub przezwyciężenia. Obserwujemy to zwłaszcza u człowieka, który jako zdolny do samostanowienia, może modyfikować nawet funkcje swojej sfery wegetatywnej, choćby przez utrwalanie lub niwelowanie nawyków, czy oddziaływanie farmakologiczne. Może on także w sposób całkowicie zamierzony, kierować swoje w. poznania zmysłowego ku tworzeniu pewnych wyobrażeń, co stymuluje sferę uczuć. Filozofia nowoż. oraz współcz. psychologia w dużej mierze odeszły od opisu człowieka za pomocą koncepcji w. duszy.
Tomasz Pawlikowski
