instytucja społeczna

instytucja społeczna,

jedna z podstawowych kategorii nauk społecznych, zwłaszcza socjologii, pojmowanej nawet jako „nauka o instytucjach, ich genezie oraz funkcjonowaniu” (É. Durkheim).

W najszerszym socjologicznym rozumieniu instytucje społeczne to stosunkowo trwałe układy społeczno-kulturowe, czyli zorganizowane typy działalności, rozwijające się oddolnie albo specjalnie zaprojektowane, zaspokajające pewne wyodrębnione potrzeby całej zbiorowości i poszczególnych jednostek w sposób uregulowany, podlegający społecznej kontroli i normom społecznym. Instytucje społeczne to powtarzalne, utrwalone sposoby zachowania, wzorce, reguły i rytuały, które stanowią podstawę porządku społecznego i czynią „przewidywalnym (a przez to możliwym i produktywnym) świat społecznych interakcji” (P. Chmielewski). T. Parsons definiował instytucję jako wszelki układ osób wypełniających powiązane role społeczne (np. lekarza, pomocniczego personelu medycznego, pacjenta i rodziny pacjenta) i kierujących w stosunku do siebie określone oczekiwania będące skutkiem przyswojenia sobie tych samych wartości kulturowych. Porządek społeczny wynika zarówno z tego, że wartości i normy kultury zostały zinternalizowane przez jednostki, jak i z tego, że zostały zinstytucjonalizowane, tzn. że są wymagane i oczekiwane przez partnerów tych jednostek w obrębie danej instytucji, będącej układem skierowanych na siebie ról-oczekiwań. Instytucje społeczne i instytucjonalizacja są więc jednym z podstawowych mechanizmów kontroli społecznej. Najczęściej zachowanie członków zbiorowości nie stanowi świadomej realizacji uznawanego wzorca, lecz ma charakter rutynowy i bezrefleksyjny.

Pojęcie „instytucja społeczna” najczęściej odnosi się do: bardzo trwałych elementów ładu społecznego (np. rodzina, własność, prawo), uregulowanych i usankcjonowanych form działalności (np. szkolnictwo, sądownictwo, nauka), uznanych i zrutynizowanych sposobów rozwiązywania problemów współpracy i współżycia (np. małżeństwo, kredyt, arbitraż), pewnego rodzaju organizacji formalnych pełniących w społeczeństwie określone funkcje (np. szpital, więzienie, fabryka, urząd).