socjalizacja
proces przejmowania przez jednostkę wiedzy, kompetencji komunik., umiejętności psychospoł., a także systemu wartości i norm, wynikający z oddziaływania środowiska społ.;
[łac. socialis ‘społeczny’],
socjalizacja
Encyklopedia PWN
wspomaga integrację jednostki ze społecznością i jej przystosowawczy (adaptacyjny) sposób zachowania się w środowisku społecznym. Tak pojęta s. trwa przez całe życie, jednak najczęściej termin ten jest stosowany w odniesieniu do procesu, który zachodzi gł. we wcześniejszym okresie i polega na wpajaniu dziecku społecznie uznanych wartości i norm oraz uczeniu go ról społecznych.
Na gruncie socjologii s. jest definiowana w kategoriach poznawania i przyjmowania przez jednostkę tradycji i wzorów kulturowych wyznaczających jej sposób zachowania się (proces wrastania w kulturę) oraz nabywania umiejętności do odpowiedniego odgrywania ról społ., w ramach którego dokonuje się internalizacja wartości i norm niezbędnych dla skutecznego działania w tychże rolach. W s. ważną rolę odgrywają wyspecjalizowane instytucje, zwłaszcza szkoła. Skutkiem s. jest także nabywanie określonych zachowań charakterystycznych dla płci i wieku. Zbliżone znaczenie do terminu „socjalizacja” ma pojęcie przystosowania społ., rozumiane jako adaptacja do społeczeństwa.
Na gruncie psychologii s. jest rozumiana jako proces zmian zachodzący w toku rozwoju społ. jednostki pod wpływem oddziaływań społ., dzięki czemu jednostka rozwija się poprzez interakcje z innymi ludźmi, wzorami społ. zachowania i doświadczenia. S., mimo że zachodzi przede wszystkim u dzieci i młodzieży, występuje także w innych okresach życia jako kształtowanie w procesie rozwoju i wychowania tzw. osobowości społecznej. Oznacza rozwijanie w jednostce określonych, zdeterminowanych społecznie i kulturowo, wewn. wzorców czynności i zachowań, reguł poznawczego ujmowania doświadczenia indywidualnego, jego emocjonalnego przeżywania i wartościowania. W wyniku s. ma miejsce nabywanie odpowiednich kompetencji społ. (wiedza, umiejętności), rozwój i kształtowanie postaw, uczuć, internalizacja zasad i norm, umożliwiających jednostce uczestnictwo w grupie społ. i społeczeństwie. Efektem s. jest uspołecznienie jednostki (inaczej — zsocjalizowanie). Wskaźnikiem osiągniętego przez jednostkę etapu rozwoju społ. i poziomu uspołecznienia są czynności i motywy prospołeczne. Rezultatem rozwoju społ. jest osiągnięcie przez jednostkę dojrzałości społecznej.
Niekiedy s. i uspołecznienie są ujmowane jako synonimy, oznaczające z jednej strony przyjmowanie kultury (akulturacja), natomiast z drugiej nabywanie społ. dojrzałości. Dlatego też s. w rozumieniu procesu wrastania w kulturę i kształtowania osobowości społ. może być traktowana jako 2 aspekty tego samego zjawiska.
Maria Oleś
Bibliografia
Z. Skorny Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1976;
T. Kukołowicz Rodzina w procesie uspołecznienia dziecka, Lublin 1978;
R. Miller Socjalizacja, wychowanie, psychoterapia, Warszawa 1981;
K.J. Tillmann Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie, Warszawa 1996.
