sport
 
Encyklopedia PWN
sport,
z założenia pokojowe współzawodnictwo, którego istotę stanowi indywidualna bądź zespołowa rywalizacja (wg określonych reguł) prowadzona zgodnie z zasadami fair play oraz dążenie do osiągania jak najlepszych wyników, podejmowane także m.in. w celu rekreacji i doskonalenia własnych cech fizycznych;
wyraża się przez ćwiczenia i gry uprawiane wg określonych zasad; sprzyja zachowaniu zdrowia oraz rozwija cechy osobowości, m.in.: wytrwałość, silną wolę, zdyscyplinowanie, poczucie solidarności i koleżeństwa. W sporcie kwalifikowanym celem nadrzędnym jest osiąganie możliwie jak najlepszych wyników na zawodach różnego szczebla o zasięgu regionalnym, krajowym, światowym czy olimpijskim; wymaga to odpowiedniego przygotowania ogólnego i specjalnego, długotrwałego i intensywnego treningu prowadzonego m.in. pod opieką trenera, lekarza sportowego oraz specjalisty od odnowy biologicznej. W wielu dyscyplinach sportowych chęć osiągnięcia wyników bliskich granicy możliwości ludzkiego organizmu przynosi niekiedy negatywne skutki, jak przetrenowanie, urazy czy niedozwolony doping. Istniejący do 1972 (do końca kadencji A. Brundage’a na stanowisku przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego), ostry podział na sport amatorski i sport zawodowy coraz bardziej się zaciera; nowy status sportowca, opracowany przez MKOl, umożliwił m.in. start na igrzyskach olimpijskich w Barcelonie 1992 zawodowym koszykarzom i tenisistom. Sport rekreacyjny (masowy) jest formą czynnego wypoczynku służącą odprężeniu po pracy, regeneracji sił, utrzymaniu sprawności fizycznej i dobrego stanu zdrowia, jednocześnie zachowuje element współzawodnictwa, który jest ważnym czynnikiem motywującym. Sport niepełnosprawnych (inwalidów) jest formą aktywności ruchowej podnoszącą sprawność fizyczną osób niepełnosprawnych; stanowi ważny element rehabilitacji; od 1960 pod patronatem Międzynarodowej Organizacji Sportu Inwalidów (ISOD) są organizowane igrzyska olimpijskie inwalidów (tzw. igrzyska paraolimpijskie); w Polsce sportem niepełnosprawnych głównie zajmuje się zrzeszenie Start.
Historia. W wielu dziedzinach sport nawiązuje do utylitarnych czynności człowieka w zamierzchłej przeszłości, jak łowiectwo, wędkarstwo, łucznictwo, wioślarstwo, narciarstwo; wiele innych dyscyplin sportowych wywodzi się z antycznych igrzysk greckich (m.in. igrzysk olimpijskich); w starożytności uprawiano ćwiczenia typu sportowego, służące przede wszystkim podnoszeniu sprawności żołnierskiej; igrzyska rzymskie służyły głównie celom widowiskowym; w średniowieczu były znane gry i zabawy będące elementem wychowania rycerskiego, rozwijały się ludowe formy gier i różnych ćwiczeń (zapasy, biegi); na początku XIX w. zaczęły powstawać sportowe formy organizacyjne — kluby, które najpierw miały charakter ekskluzywny, później rozpowszechniły się w środowisku mieszczańskim; w 2. połowie XIX w. przystąpiono do opracowywania przepisów określających warunki rozgrywania poszczególnych konkurencji sportowych. Dynamiczny rozwój sportu współczesnego datuje się od końca XIX w., a zwłaszcza od wskrzeszenia 1896 igrzysk olimpijskich. Rozwój klubów doprowadził do powstania w poszczególnych państwach związków sportowych zrzeszających kluby i towarzystwa zajmujące się daną dyscypliną sportu, a następnie międzynarodowej federacji dla poszczególnych dziedzin sportu. Za początek zorganizowanego sportu w Polsce przyjmuje się założenie Towarzystwa Gimnastycznego Sokół; (1867 Lwów); na początku XX w. zaczęły powstawać kluby sportowe, m.in. Pogoń i Czarni we Lwowie, Cracovia i Wisła w Krakowie, Warta w Poznaniu, Polonia w Warszawie; zapoczątkowały też działalność samodzielne organizacje sportowe w środowisku robotniczym, m.in. na Śląsku, w Łodzi, Warszawie. Bujny rozwój sportu w Polsce datuje się od odzyskania niepodległości i utworzenia m.in. Polskiego Komitetu Olimpijskiego.
We współczesnym świecie sport jest uprawiany przez szerokie rzesze ludzi oraz stanowi formę powszechnego widowiska, angażującego emocjonalnie miliony kibiców. Sport jest ważnym czynnikiem integrującym różne środowiska społeczne, o zasięgu lokalnym, regionalnym i międzynarodowym. Powszechność sportu przyczyniła się do rozwoju budownictwa sportowego (m.in. hale sportowe, korty tenisowe, kryte pływalnie) oraz produkcji sprzętu sportowego na skalę przemysłową, a w niektórych dyscyplinach, jak żeglarstwo, sport samochodowy, motocyklowy i motorowodny, także do postępu technicznego i odkryć konstrukcyjnych; ciągły rozwój sport stworzył konieczność rozwinięcia odpowiednich badań naukowych; w poszczególnych dyscyplinach naukowych wyodrębniły się kierunki specjalistyczne, jak fizjologia sportu, medycyna sportu, psychologia sportu, pedagogika sportu, socjologia sportu, teoria treningu sportowego. Kształceniem wysoko kwalifikowanych kadr w zakresie sportu zajmują się szkoły wyższe (w Polsce — AWF), które prowadzą również odpowiednie badania naukowe. Na całym świecie ukazuje się wiele periodyków i książek poświęconych sportowi, zarówno popularyzujących sport, jak instruktażowych, beletrystycznych, naukowych i innych.
Bibliografia
Mała encyklopedia sportu, t. 1–2, Warszawa 1987;
W. LIPOŃSKI Humanistyczna encyklopedia sportu, Warszawa 1987;
Kronika sportu, Warszawa 1993.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Bubka Siergiej, ur. 1963, tyczkarz ukr., 6–krotny mistrz świata (1983–97), mistrz olimpijski (1988), pierwszy skoczył ponad 6 metrów. fot. M. Żochowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia