szachy,
strategiczna gra dla 2 osób prowadzona na 64-polowej szachownicy;
szachy
Encyklopedia PWN
na początku gry (partii) każdy z graczy ma 16 białych (rozpoczynają grę) lub czarnych bierek: 8 pionów, 8 figur (król, hetman zw. królową, 2 wieże, 2 gońce zw. lauframi i 2 skoczki zw. końmi); podczas gry bierki są przesuwane na przemian przez zawodników; celem gry jest stworzenie takiej sytuacji, w której król przeciwnika, będąc w bezpośrednim zagrożeniu (tzw. szach), nie ma możliwości obrony — jest to tzw. mat, który kończy partię.
Szachy są jedną z najstarszych gier; ojczyzną ich są Indie; w V w. zostały przeniesione do Persji, w VII w. przejęli tę grę Arabowie; w VIII w. szachy pojawiły się w Hiszpanii, skąd rozprzestrzeniły się po całej Europie; w X–XI w. znane były w Niemczech, ok. XI w. w Rosji; w Polsce były znane w końcu XI w., a w XIII w. były już dość rozpowszechnione; w XVIII w. stol. świata szachowego był Paryż. Pierwszy międzynar. turniej odbył się 1851 w Londynie, jego zwycięzcą został A. Anderssen. Pierwszym mistrzem świata (1886) został W. Steinitz; do II wojny światowej mecze o mistrzostwo świata odbywały się na zasadzie prawie dobrowolnego wyboru przeciwnika przez aktualnego mistrza, dopiero po 1945 ustalono wielostopniowe eliminacje (turnieje strefowe, międzystrefowe i mecze kandydatów), których zwycięzca uzyskuje prawo gry z mistrzem świata; od 1927 są rozgrywane drużynowe mistrzostwa świata — olimpiady szachowe; 1924 powstała Międzynar. Federacja Szachowa (FIDE — Fédération International des Échecs); 1993 powstało Stow. Zawodowych Szachistów (PCA), zał. przez G. Kasparowa; 1926 zał. Pol. Związek Szachowy; największe osiągnięcia Polaków to drużynowe mistrzostwo świata (1930 — A. Rubinstein, S. Tartakower, D. Przepiórka, M. Makarczyk, P. Frydman), wicemistrzostwo (1931, 1939) oraz brązowe medale (1928, 1935, 1937 oraz 1980 — kobiety). Odrębną dziedziną szachów jest kompozycja szachowa — układanie zadań i studiów szachowych; zadania polegają na daniu mata w określonej liczbie ruchów (dwuchodówka, trzychodówka lub wielochodówka) i mają tylko jedno (autorskie) rozwiązanie; studia szachowe są bardziej zbliżone do gry praktycznej i polegają na wygraniu bądź zremisowaniu partii, przy czym liczba ruchów nie jest określona. Pierwsze kompozycje szachowe były znane już w IX w., jednak największy rozwój zaznaczył się od poł. XIX w.; czołowymi twórcami kompozycji szachowej byli m.in.: Rosjanin A.A. Troicki, Ormianin G. Kasparian, Amerykanie S. Lloyd, W. Shinkmann oraz Polacy D. Przepiórka, M. Wróbel i J. Rusinek; 1956 powstała Komisja Kompozycji Szachowej FIDE.
