koszykówka

koszykówka, piłka koszykowa,

dyscyplina sport., gra zespołowa dla 2 drużyn (po 5 zawodników, przebywających jednocześnie na boisku);

gra jest prowadzona na boisku o wymiarach 26 × 15 m (w amer. koszykówce zaw. NBA — 28,65 × 15,24 m); rzeczywisty czas gry 4 × 10 min (w amer. koszykówce zaw. — 4 × 12 min); przy remisie — dogrywki (po 5 min każda) aż do zwycięstwa jednej z drużyn; celem gry jest zdobycie większej liczby punktów niż drużyna przeciwna, przez umieszczenie piłki (o masie 600–650 g) w koszu (o średnicy 45 cm) przymocowanym do tablicy o wymiarach 1,8 × 1,2 m na wys. 3,05 m; podczas gry piłka może być podawana, kozłowana, odbijana lub rzucana rękami wg ściśle określonych zasad; jednym rzutem można zdobyć 1–3 punkty: 1 — za celny rzut wolny z linii rzutów osobistych, 2 — za celny rzut z gry sprzed linii rzutów za 3 punkty (6,25 m od kosza, w koszykówce zaw. NBA — 6,71 m od kosza), 3 — za celny rzut spoza linii rzutów za 3 punkty.

W II w. Majowie stworzyli grę podobną do współcz. koszykówki, polegającą na celowaniu kamieniem w pionowo umieszczone obręcze; w XIX w. niem. nauczyciel O.H. Kluge oprac. zasady gry zbliżonej do koszykówki i nazwał ją korball; 1891 amer. nauczyciel wychowania fiz. (pochodzenia kanad.) J.A. Naismith oprac. 13 podstawowych zasad gry nazwanej przez niego koszykówką (basketball), która bardzo szybko zdobyła popularność na całym świecie; 1904 na igrzyskach olimpijskich koszykówka była już dyscypliną pokazową; do programu igrzysk wprowadzono ją 1936 (koszykówka kobiet — 1976); 1932 powstała Międzynar. Federacja Koszykówki (Fédération Internationale de Basketball Amateur — FIBA); od 1935 są rozgrywane mistrzostwa Europy, a od 1950 — mistrzostwa świata; w Polsce koszykówka zyskała popularność już na pocz. XX w.; 1928 powstał Pol. Związek Gier Sport. (obejmujący siatkówkę, piłkę ręczną i koszykówkę), 1936 przekształcony w Pol. Związek Piłki Ręcznej, 1949 — w Pol. Związek Koszykówki; 1928 rozegrano pierwsze mistrzostwa Polski; największymi osiągnięciami pol. koszykówki były: mistrzostwo Europy kobiet (1999), wicemistrzostwo Europy mężczyzn (1963) i kobiet (1980 i 1981) oraz 4. miejsce podczas debiutu na igrzyskach olimpijskich (mężczyźni, 1936). B. dużą popularnością cieszy się amer. koszykówka zaw. NBA (National Basketball Association), powstała 1949 z połączenia 2 konkurencyjnych zaw. lig amer.: BAA (Basketball Association of America) i NBL (National Basketball League); od 1992 koszykarze NBA mogą brać udział w igrzyskach olimpijskich; do najlepszych zawodników w historii NBA należą m.in. K.A. Jabbar, W. Chamberlain, O. Robertson, E. „Magic” Johnson, L. Bird, I. Thomas, M. Jordan. Do rozwoju świat. koszykówki przyczynił się amer. zespół Harlem Globtrotters (zał. 1927), który podczas licznych zagr. podróży popularyzował koszykówkę w postaci widowiska cyrkowo-humorystycznego.