rozbiory Polski

rozbiory Polski,

trzy podziały terytorium Rzeczypospolitej dokonane przez Prusy, Rosję i Austrię w końcu XVIII w.

Od 1732 istniało porozumienie między sąsiadującymi z Rzecząpospolitą mocarstwami mające na celu ingerencję w jej sprawy wewn. (Loewenwolda traktat). W 1772 mocarstwa dokonały z inicjatywy Prus pierwszego rozbioru Polski; Prusy zagarnęły Warmię, woj. pomor., malborskie i chełmińskie oraz pas ziem nad Notecią i Gopłem (niemal całe woj. inowrocł.), razem ok. 36 tys. km²; Austria — południową część woj. krak. i sandomierskiego, woj. ruskiego i część bełskiego oraz skrawki woj. wołyńskiego, podolskiego, lubel. i ziemi chełmskiej (Galicja), razem ok. 83 tys. km²; Rosja — Inflanty pol., północna część woj. połockiego, woj. witebskie, mścisławskie i południowo-wschodnia część mińskiego, razem ok. 92 tys. km². Drugiego rozbioru dokonały Prusy i Rosja 1793; był on reakcją na próby wyłamania się Polski spod obcej przemocy, zwiększenia armii i przeprowadzenia reform wewn. (Sejm Czteroletni 1788–92, Konstytucja 3 maja); mocarstwa ościenne nie chciały dopuścić do wzmocnienia państwa pol., a ich interwencję ułatwiła niechęć do reform znacznej części magnatów i ich powiązania z dworami tych państw (targowicka konfederacja); w wyniku drugiego rozbioru Prusy zajęły Gdańsk i Toruń, woj. poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie, łęczyckie, brzeskie kujawskie, płoc., ziemię dobrzyńską, część woj. rawskiego i inowrocł., razem ok. 58 tys. km²; Rosja — ziemie ukr., Podole, wschodnią część Wołynia i ziemie białoruskie na wschód od linii Druja–Pińsk–Zbrucz, tj. woj. kijowskie, bracławskie, część podolskiego, wschodnią część wołyńskiego i brzeskie litew., mińskie i część wil., razem ok. 250 tys. km². Po nieudanej próbie odzyskania niepodległości, jaką było powstanie kościuszkowskie 1794, trzy mocarstwa dokonały 1795 trzeciego rozbioru, likwidując państwo pol.; Austria zajęła Kraków i ziemie między Pilicą, Wisłą i Bugiem, z wyjątkiem terenu na wschód od Warszawy (między Karczewem a Serockiem), ok. 47 tys. km²; Prusy — tereny po Pilicę, Bug i Niemen, razem ok. 55 tys. km²; Rosja — tereny litew., białoruskie, ukr. i resztę Wołynia, na wschód od linii Niemirów–Grodno i Bugu, razem ok. 120 tys. km². Rozbiory Polski były jaskrawym przejawem ekspansjonistycznej polityki mocarstw na kontynencie eur. w XVIII w.; w wyniku porozumienia sąsiadów, w którym dominującą rolę odgrywała Rosja, zostało zlikwidowane na okres ponad 100 lat państwo o wielowiekowych dziejach i bogatej kulturze nar.; rozbiory, cementując przymierze państw zaborczych, zainteresowanych w utrzymaniu nabytków terytorialnych, przyczyniły się do powstania trwałego bloku państw, który ciążył na życiu polit. Europy w XIX w., toteż programy walki przeciw eur. systemowi polit. wysuwały hasło przywrócenia niepodległości Polski, a pol. ruch niepodl. był ściśle związany z międzynar. ruchem wolnościowym.

Matejko Jan, Rejtan — Zamek Królewski, Warszawa