rasizm

rasizm

[fr. < wł.],

zespół poglądów, według których istnieją naturalne i wrodzone różnice między rasami ludzkimi, co musi prowadzić do dominacji jednej nad pozostałymi.

Były popularne zarówno wśród badaczy, jak i polityków, zwłaszcza przed II wojną światową. Ich zwolennicy, podkreślając przewagę jednej rasy, uzasadniali to istnieniem związku przyczynowego między cechami fizycznymi, somatycznymi (kolor skóry, oczu, kształt głowy, budowa ciała) a cechami psychicznymi W efekcie jedna rasa kreuje pełnowartościowe pod względem fizycznym i psychicznym jednostki, których przeznaczeniem jest panowanie nad rasami niższymi (gorszymi). Teoretycznych uzasadnień dostarczył rasizmowi francuski polityk i etnolog J.A. Gobineau. W Essai sur l’inégalité des races humaines (1853–55) sformułował tezę o istnieniu rasy aryjskiej i jej wyższości nad innymi. Twierdził, że rasa ta zachowała się w najczystszej postaci wśród arystokracji, zwłaszcza francuskiej i niemieckiej. Jako jeden z pierwszych stworzył rozbudowaną teorię zachowania czystości ras, przestrzegając przed zgubnymi dla rasy białej skutkami mieszania ras (m.in. groźba degeneracji i upadku cywilizacji). Koncepcjom tym nadał zabarwienie wyraźnie nacjonalistyczne H.S. Chamberlain (Die Grundlagen des XIX. Jahrhunderts 1899). Deklarował on wyższość „rasy Teutonów” (wysocy, jasnowłosi, długogłowi), których cechy fizyczne znajdował w ideale rasowym tzw. typu nordyckiego (w istocie germańskim). Głównym zagrożeniem dla tej rasy „panów świata” stali się — według Chamberlaina — Żydzi, choć i Słowianie byli traktowani jako potencjalni wrogowie. Tezy Chamberlaina trafiły na szczególnie podatny grunt w III Rzeszy. Zostały wykorzystane przez propagandę hitlerowską, a ideologia rasizmu stała się swoistą techniką manipulowania opinią publiczną jako sposób zidentyfikowania zbiorowego wroga. Poglądy rasistowskie stanowiły dogmat ideologii nazizmu. Elementy rasizmu były obecne w idei panowania kolonialnego. Przejawem rasizmu była m.in. polityka apartheidu w RPA (do 1991).

W latach 80. XX w. pojawił się tzw. nowy rasizm, akcentujący przede wszystkim kulturowe odmienności między grupami ludzi. Dzieli ludzi na „my” i „oni”, zakłada istnienie różnic biologicznych, a wynika z chęci obrony tradycji i uświęconych zwyczajów, z dążenia do ochrony własnego stylu życia. Obcy nie są gorsi, ale są częścią odmiennej kultury i dlatego nie mogą przysługiwać im takie prawa i przywileje, jak członkom kultury rodzimej. Nowy rasizm nie deklaruje supremacji rodzimej grupy, wskazuje raczej na fakt niedostosowania innych grup. Jego zwolennicy niejednokrotnie uznają prawo (a nawet obowiązek) innych ras lub grup do autonomicznego rozwoju, ale ten rozwój winien następować tylko i wyłącznie w ramach własnej kultury. Jednostka w sposób naturalny jest związana ze swoją kulturą i nie może rozwijać się poza nią. Po drugie, w nowym rasizmie podstawowym kryterium odróżniającym grupy jest kultura, natomiast w klasycznym — wyłącznie rasa.

Rasizm został potępiony przez wiele organizacji międzynarodowych. W 1975 Zgormadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję w sprawie wzmożenia działalności ONZ przeciw wszelkim formom rasizmu i dyskryminacji rasowej; potępienie rasizmu zawiera Deklaracja praw człowieka, uchwalona 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.