rasy ludzkie
 
Encyklopedia PWN
rasy ludzkie,
antropol. jednostki klasyfikacji wewnątrzgatunkowej zmienności człowieka;
termin „rasa” został wprowadzony w XVIII w. do języka naukowego przez G. Buffona; w antropologii, gdzie był przede wszystkim używany, przeżywał rozkwit w XIX w., a od początku XX w. zaczął budzić kontrowersje i obecnie zanika, przynajmniej w pierwotnym znaczeniu; w języku potocznym jest używany często i błędnie. Pierwotnie rasami ludzkimi określano grupy ludzkie charakteryzujące się specyficznymi dla nich właściwościami biologicznymi, przejawiającymi się w wyglądzie zewnętrznym; do cech wyglądu najchętniej wykorzystywanych w celach klasyfikacyjnych należały zawsze rozmiary i pigmentacja ciała, kształt twarzy i jej części składowych (oka, nosa, ust), uwłosienie głowy, a także wiele innych, np. wskaźnik głowy (stosunek jej szerokości do długości). Podstawowym kryterium wydzielania tak rozumianych ras było ich rozmieszczenie geograficzne, ale stosowano także kryteria kulturowe, takie jak przynależność plemienna, język czy religia. Opisany sposób rozumienia ras nazywa się typologicznym (lub esencjalistycznym). Konsekwencją typologii rasowej była zgoda na wartościowanie ras (rasizm) i determinizm biologiczny w stosunkach społecznych. W XIX i na początku XX w. utrwaliły się podziały ludzkości na wielkie rasy kontynentalne — białą, czarną i żółtą, albo europoidalną (kaukazoidalną), negroidalną, mongoloidalną, australoidalną, amerindiańską, oceniczną i wiele innych wyróżnianych w obrębie kontynentów, np. nordycką czy śródziemnomorską w Europie. W miarę upowszechniania się paradygmatu ewolucyjnego w biologii, coraz więcej antropologów kwestionowało zasadność typologicznych podziałów rasowych. Pojawienie się i ostateczne utrwalenie tzw. nowej syntezy ewolucyjnej (neodarwinizmu) w latach 30.–50. XX w. doprowadziło do ostatecznego upadku typologii i opartych na niej koncepcji klasyfikacyjnych, w tym rasowych. Rasy ludzkie biologowie zaczęli uważać za geograficznie wyodrębnione populacje, różniące się od innych składem puli genowej i wykazujące ciągłość filogenetyczną. Ta nowa, zwana populacyjną, koncepcja ras ludzkich różniła się od poprzednich zasadniczo tym, że uznawała rasy–populacje za systemy genetycznie otwarte (w odróżnieniu od gatunków), o nieostrych granicach i zmiennym składzie, nie będące więc jednostkami taksonomicznymi. Współczesne badania genetyczno-molekularne dowiodły, że żadnej z istniejących dzisiaj populacji nie można uznać za odrębne linie filogenetyczne, ze względu na stały i wielokierunkowy przepływ genów. Termin „rasa” stał się więc w antropologii jedynie synonimem populacji lokalnej, pozbawionym waloru taksonomicznego, i funkcjonuje, zapewne przez wzgląd na tradycję, wśród coraz bardziej malejącej mniejszości antropologów na świecie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia