prawa nauki

prawa nauki,

metodol., naukozn. należycie uzasadnione i dostatecznie sprawdzone (weryfikacja) twierdzenia nauki, mające postać zdań ogólnych, tzn. prawdziwych co najmniej w przybliżeniu, zawsze i wszędzie, gdzie są spełnione określone warunki.

Są wyrazem konieczności przyr., przybliżonym odzwierciedleniem prawidłowości. Rozróżnia się jakościowe i ilościowe prawa nauki. Wśród jakościowych wyróżnia się prawa nauki przyczynowe, wyrażające zależność między przyczyną a skutkiem; koegzystencjalne, wyrażające współistnienie pewnych cech; strukturalne, wyrażające sieć relacji tworzącą stałą strukturę; porządkowe, wskazujące na porządek różnych substancji pod względem natężenia pewnej cechy i in. Ważniejsze są jednak ilościowe prawa nauki, których odkrywanie jest świadectwem dojrzałości nauki. Mają one najczęściej postać zależności funkcyjnej między 2 lub więcej wielkościami (parametrami), spełnionej w określonych warunkach. Dzielą się na jednoznaczne (deterministyczne) prawa nauki, wyrażające jednoznaczną zależność między parametrami, i statyst. (probabilistyczne) prawa nauki, wyrażające prawdopodobieństwo zdarzenia w określonych warunkach. Typową postacią tych ostatnich są rozkłady statyst., ustalające prawdopodobieństwo przybrania przez dany parametr różnych wartości liczbowych w określonych warunkach. W naukach rozwiniętych szczególną rolę odgrywają idealizacyjne prawa nauki, spełnione jedynie w układach wyidealizowanych, na ogół takich, w których pewne wielkości przybierają wartości skrajne, np. zerowe, chociaż w rzeczywistości takich wartości nigdy nie osiągają. Wszystkie wyżej wymienione typy praw nauki są formułowane w naukach empirycznych o przyrodzie i społeczeństwie; są one uzasadniane za pomocą doświadczenia i rozumowania. Natomiast w naukach formalnych prawa nauki, zw. częściej twierdzeniami, mają charakter zdań analitycznych, uzasadnianych przez samo rozumowanie.