mechanizmy obronne
 
Encyklopedia PWN
mechanizmy obronne,
psychol. reakcje psychiczne pojawiające się w sytuacjach wywołujących poczucie lęku i osobistego zagrożenia, umożliwiające zmniejszenie lub eliminację tego poczucia bez zmiany obiektywnej sytuacji;
działanie mechanizmów obronnych polega na wewn. deformacji obrazu rzeczywistości; deformacja ta ma charakter ukierunkowany (pozwala uniknąć zagrażającej informacji) i tym różni się od poznawczej deformacji rzeczywistości wynikającej z braków intelektualnych, niedostatku informacji itp.; stosowanie mechanizmów obronnych wiąże się z przewagą motywacji obronnej, która zastępuje bardziej przystosowawcze nastawienie na uporanie się z przyczynami zagrożenia. Pojęcie mechanizmów obronnych wprowadził do psychologii S. Freud, twórca psychoanalizy, upatrując przyczyn neurotycznej histerii w wyparciu, czyli usuwaniu ze świadomości przykrych wspomnień. Początkowo Freud wiązał funkcje obronne z bolesnymi przeżyciami i afektami i uważał, że źródłem mechanizmów obronnych jest cierpienie wynikające z konfliktu między pragnieniami jednostki a normami moralnymi; później ujmował mechanizmy obronne jako formy przemiany instynktu seksualnego i agresywnego, zachodzące, gdy popędy instynktowne nie mogą znaleźć bezpośredniego ujścia i muszą zostać zablokowane; jedną z podstawowych form przemiany jest wyparcie, którego istota polega na odrzuceniu popędu i niedopuszczeniu do pojawienia się jego psychicznej reprezentacji w świadomości. W trzeciej, najdojrzalszej koncepcji, sformułowanej po wprowadzeniu strukturalnego podziału aparatu psychicznego na id, ego i superego, Freud interpretował mechanizmy obronne jako techniki, którymi posługuje się ego w celu zapobieżenia konfliktom wewnętrznym. Koncepcję tę rozwinęła A. Freud, która opisała szczegółowo m.in. takie mechanizmy obronne, jak wyparcie, regresja, reakcja upozorowana, izolacja, projekcja, anulowanie, introjekcja, zwrócenie instynktu przeciwko sobie, sublimacja, intelektualizacja, zaprzeczenie, identyfikacja z agresorem. Dalszy rozwój wiedzy o mechanizmach obronnych dokonał się na gruncie psychologii klinicznej (psychoanaliza, neopsychoanaliza), psychol. teorii ego, psychologii ogólnej (behawioryzm, psychologia poznawcza); obecnie pojęcie mechanizmów obronnych należy do kanonu podstawowych pojęć psychologii. Początkowo uważano, że stosowanie mechanizmów obronnych (z wyjątkiem sublimacji) nieuchronnie prowadzi do nerwicy. Nowsze koncepcje psychopatol. wyodrębniły mechanizmy obronne (identyfikacja projekcyjna, rozszczepianie) charakterystyczne dla głębszych zaburzeń, z pogranicza nerwicy i psychozy. Współcześnie uważa się, że stosowanie mechanizmów obronnych w sposób wybiórczy, elastyczny, umiarkowany może sprzyjać lepszemu radzeniu sobie z konfliktami wewn. i zewn., pod warunkiem, że mechanizmy te są wykorzystywane jedynie w pierwszej fazie radzenia sobie z konfliktem, w celu redukcji nadmiernego zagrożenia i lęku dla ułatwienia późniejszego, bardziej racjonalnego działania. Ich nadużywanie, stosowanie w sposób nawykowy, niezróżnicowany, sztywny i zgeneralizowany prowadzi do kształtowania się i utrwalenia niedojrzałej, neurotycznej struktury osobowości.
Bibliografia
H. GRZEGOŁOWSKA-KLARKOWSKA Mechanizmy obronne osobowości, Warszawa 1986.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia