motywacja

motywacja

[łac.],

psychol. proces regulacji psychicznych, nadający energię zachowaniu człowieka i ukierunkowujący je; może mieć charakter świadomy lub nieświadomy.

Różne szkoły psychol. zwracają uwagę na odmienne źródła motywacji: w behawioryzmie i współcz. teoriach uczenia się za gł. czynniki motywujące uważa się bodźce zewn. i stany popędowe (popęd), powodujące wzrost wewn. napięcia — organizm dążąc do redukcji napięcia inicjuje zachowanie; w psychoanalizie i kierunkach pokrewnych decydującą rolę w dynamizowaniu ludzkiego zachowania przypisuje się nieuświadamianym (na skutek działania mechanizmów obronnych) impulsom i konfliktom wewn.; twórca psychologii pola K. Lewin i jego kontynuatorzy zwrócili uwagę na motywacyjną funkcję zadania — wyobrażenie jego końcowego wyniku wytwarza w jednostce system napięć motywujący ją do kontynuowania prób wykonania zadania aż do jego ukończenia; tzw. podejście poznawcze akcentuje motywacyjną rolę stanu niezgodności (dysonansu) między strukturami poznawczymi (przekonaniami) podmiotu. Pojęciem motywacji określa się nie tylko przejściowy stan jednostki, ale także względnie stałą strukturę motywacyjną człowieka; w tym ostatnim znaczeniu mówi się o motywacyjnych funkcjach systemu wartości przyjętego przez jednostkę lub hierarchii jej potrzeb.

Motywacja jest procesem regulacyjnym, który steruje zachowaniem tak, aby doprowadziło ono do określonego efektu (celu); wzbudzając energię do działania i ukierunkowując je na cel, motywacja organizuje pojedyncze reakcje w zintegrowany wzorzec oraz podtrzymuje aktywność podmiotu dopóki nie zostaną zmienione warunki, które ją zapoczątkowały; siła dążenia do określonego celu (siła motywacji) zależy zarówno od spostrzeganej wartości (atrakcyjności) celu, jak i subiektywnego prawdopodobieństwa (przekonania o możliwości) jego osiągnięcia. Warunkiem uruchomienia procesu motywacyjnego jest istnienie napięcia motywacyjnego (motywu) — wewn. stanu „niespełnienia” lub zakłócenia, połączonego z gotowością do działania oraz szczególnym uwrażliwieniem człowieka na bodźce mające zdolność redukowania tego napięcia; im napięcie motywacyjne jest wyższe, tym wyższa atrakcyjność bodźca i siła związanej z nim motywacji W rozmaitych dziedzinach ludzkiej aktywności rozwijają się rozmaite rodzaje motywacji, np. w sferze aktywności zadaniowej i pracy twórczej istotną rolę odgrywa motywacja do osiągnięć (potrzeba osiągania sukcesów i unikania niepowodzeń), tzw. motywacja wewnętrzna (gotowość do niezależnego od oczekiwanych zewn. wzmocnień angażowania się w jakieś działanie) oraz dążenie do rozwoju własnych sprawności i kompetencji. W dziedzinie kontaktów z innymi ludźmi rozwijają się różnorodne motywacje służące podtrzymaniu więzi z innymi i wzajemnej pomocy, regulowaniu interakcji społ. i działaniu w warunkach konfliktu interesów, takie jak potrzeba afiliacji (kontaktu z innymi), aprobaty, konformizmu, władzy (kontroli nad innymi), a także motywacja prospołeczna (dążenie do bezinteresownego pomagania innym, nastawienie kooperacyjne itd.), ale także motywacja indywidualistyczna, rywalizacyjna, agresywna. Istotną rolę w działaniach człowieka odgrywają dążenia związane z  „ja”, czyli obrazem własnej osoby; najważniejsze z nich to dążenie do podtrzymania lub podwyższenia poczucia własnej wartości, tożsamości (ciągłości w czasie i przestrzeni i odrębności od innych) oraz wpływu na bieg wydarzeń (poczucia wolności działania i kontroli nad rzeczywistością); innym ważnym motywem związanym z  „ja” jest dążenie człowieka do ustalenia własnej tożsamości społ., tj. do określenia siebie przez identyfikację z pewnymi grupami, kategoriami i rolami społ.; niebagatelną rolę w motywowaniu zachowań odgrywają też wyobrażenia dotyczące własnej przyszłości.