łuk
 
Encyklopedia PWN
łuk, łęk,
arch. element konstrukcyjny lub dekoracyjny, zakrzywiony i podparty na obu końcach.
Łuki dekoracyjne występują głównie na tle murów i są wykonane w stiuku lub tynku. Łuki konstrukcyjne stosuje się m.in. w sklepieniach, do przekrywania wszelkiego rodzaju otworów, jako przęsła mostów, wiaduktów; ich zadaniem jest przeniesienie na podpory ciężaru własnego i dźwiganego. W przeciwieństwie do belki, łuk oprócz reakcji pionowych doznaje również w miejscach podparcia reakcji poziomych, zwanych rozporem łuku. Przy obciążeniu pionowym i przy odpowiednio dobranych wymiarach w łuku mogą występować tylko naprężenia ściskające, dzięki czemu można konstruować łuki nie spajane w miejscach styku elementów. Łuki konstrukcyjne wykonywano dawniej głównie z klińców kamiennych lub ceglanych, obecnie stosuje się konstrukcje stalowe i żelbetowe. Łuk składa się z 2 ramion, które w konstrukcjach kamiennych i ceglanych rozdziela kliniec szczytowy (zwornik); dolna płaszczyzna każdego ramienia, zakryta w głębi muru, nosi nazwę nasady; powierzchnie obu części bocznych są zwane czołem, powierzchnia górna — grzbietem, dolna — podłuczem; naroże między grzbietem a pionową ścianą nazywa się pachą. Szerokość łuku na wysokości nasad jest jego rozpiętością; odległość między linią łączącą nasady a punktem szczytowym linii podłucza (wysokość łuku) nazywa się strzałką.
Ze względu na wysokość strzałki, łuki dzieli się najogólniej na: podwyższone (o strzałce większej niż połowa rozpiętości) i obniżone (o strzałce mniejszej niż połowa rozpiętości); łuki o strzałce równej połowie rozpiętości nazywa się łukami pełnymi; łuki, które są przedłużone poziomymi odcinkami prostymi — nadwieszonymi, łuki o nasadach leżących na różnych wysokościach — łukami wspiętymi (wzniesionymi). Ze względu na kształt łuki dzieli się na: łuki będące odcinkami 1 okręgu (łuk pełny, pełny podwyższony, odcinkowy i podkowiasty), łuki złożone z odcinków 2 lub więcej okręgów albo z krótkich odcinków prostej (łuk ostry, 4-odcinkowy, Tudora, koszowy, 2-listny, 2-ramienny, 3-listny, 3-listny krzyżowy, 4-listny, 5-listny wachlarzowy, wklęsło-wypukły, wklęsło-wypukły z uskokiem, dzwonowaty, wklęsło-wypukły ostry, w ośli grzbiet, kokosznikowy, cebulasty, kotarowy), łuki nie będące odcinkami obwodu kół (eliptyczny i paraboliczny), łuki złożone głównie z odcinków prostych (zygzakowaty, schodkowy).
Łuki były znane w starożytnym Egipcie, Mezopotamii, Grecji, ostatecznie wykształciły się w Etrurii i Rzymie; największe znaczenie miał łuk pełny (sztuka rzymska, wczesnochrześcijańska, bizantyńska, romańska); dla architektury islamu typowy był łuk podkowiasty, trój-, cztero- i wielolistny; doniosłe znaczenie konstrukcyjne dla gotyku miało wprowadzenie łuku ostrego (sklepienie krzyżowo-żebrowe). W architekturze nowożytnej powrócono do łuku pełnego, stosowano też (zwłaszcza w okresie baroku i rokoka) inne kształty łuku, np. spłaszczony, odcinkowy, koszowy; dla architektury ruskiej i rosyjskiej typowy jest łuk kokosznikowy i cebulasty.
zgłoś uwagę
Ilustracje
İzmir, ruiny rzymskiej agory (Turcja) fot. R. Nowak/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia