korzeń

korzeń,

bot. jeden z 3 podstawowych typów organów roślin naczyniowych (obok łodygi i liści), zwykle umocowujący roślinę w podłożu i pobierający zeń wodę i sole mineralne;

cechą charakterystyczną, odróżniającą korzeń od łodygi jest bezlistność (z korzenia mogą wyrastać tylko pędy przybyszowe), odmienny niż w łodydze jest układ waskularny, odmienny sposób powstawania i charakter skórki; zwykle brak chloroplastów. W odróżnieniu od pędu, wierzchołkowy merystem jest pokryty przyrośniętą doń czapeczką korzeniową. Wzdłuż korzenia można wyróżnić następujące części mniej lub bardziej zachodzące na siebie: czapeczkę, merystem wierzchołkowy, strefę wydłużania, strefę dojrzałą o budowie pierwotnej, strefę z przyrostem wtórnym. W strefie o budowie pierwotnej, korzeń wytwarza zawiązki korzeni bocznych, zwykle w perycyklu (w głębi korzenia).

Korzenie wyrastające z pędu lub z korzenia z wtórnym przyrostem to tzw. korzenie przybyszowe; w zarodku roślin naczyniowych występuje zaczątek wierzchołka korzenia, z którego rozwija się korzeń główny; u paprotników brak korzenia zarodkowego; wszystkie korzenie biorą początek jako przybyszowe, a na nich tworzą się korzenie boczne. Istnieją różnice w funkcji kolejnych odcinków korzenia: młodsza część (bliżej szczytu) pełni na ogół funkcje pobierania wody i jonów, podczas gdy starsza część przewodzi roztwory i umocowuje roślinę w podłożu. U roślin trwałych, a zwłaszcza u drzew istnieje zróżnicowanie na korzenie krótkie (żywiące) i korzenie długie (umocowujące); pierwsze rosną wolno, mają stosunkowo dużo tkanki miękiszowej, ograniczony przyrost wtórny i często występuje w nich specyficzna symbioza z grzybami, mikoryza. Korzenie długie rosną szybko na długość, a również na grubość (wtórny przyrost), pośrednicząc w transporcie roztworów między korzeniem żywiącymi a pędem i pełniąc funkcję zakotwiczenia rośliny w podłożu. Korzeń w mniejszym lub większym stopniu pełni funkcje magazynowania substancji pokarmowych; w formie ekstremalnej funkcja ta występuje w bulwkach korzeniowych lub w korzeniach spichrzowych (magazynujących); innymi modyfikacjami korzeni (lub ich części) są korzenie czepne (np. u bluszczu), ssawki u pasożytów, korzenie podporowe (np. u figowca, kukurydzy), korzenie oddechowe (pneumatofory), korzenie kurczliwe. U roślin motylkowych występuje w korzeniach symbioza z bakteriami wiążącymi wolny azot (brodawki korzeniowe). W podobnym celu u sagowców specjalne krótkie korzenie współżyją z sinicami (zwane korzeniami koralowymi), a u niektórych drzew (np. olsza) z promieniowcami.