kopalina

kopalina,

substancja pochodzenia nieorganicznego lub organicznego, powstała w wyniku procesów zachodzących w skorupie ziemskiej, tworząca złoże;

kopalina jest więc minerałem lub skałą nagromadzoną w ilości i w warunkach umożliwiających wydobycie, które może przynieść korzyść gospodarczą. Warunkiem uznania minerału czy skały za kopalinę jest znajomość technologii jej użytkowania korzystnej ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia. Pojęcie „kopalina” ma głównie charakter technologiczny, a w pewnym sensie również ekonomiczny i jest tworzone przez użytkowników minerałów i skał. Odróżnienie kopaliny od skały płonnej, czyli skały o nieznanej przydatności praktycznej i nieprzedstawiającej wartości gospodarczej, pośród której kopalina występuje w przyrodzie, następuje na podstawie określenia kryteriów jakości; jest to np. minimalna zawartość w niej składnika użytecznego (w rudach minimalna zawartość metalu) lub jej określone graniczne cechy fizyczne, chemiczne, mineralogiczne itp.

Pojęcie kopaliny zmieniało się wraz z rozwojem cywilizacji; uznanie danej skały czy minerału za kopalinę jest zależne od potrzeb człowieka oraz od postępu techniki i technologii; w zaraniu dziejów ludzkości wykorzystywano przede wszystkim krzemienie, później weszły w użycie metale rodzime, następnie rudy metali, a w końcu także rudy metali ziem rzadkich; postęp technologii pozwala na wykorzystanie kopalin o coraz słabszych parametrach określających wymagania jakościowe, które mogą dotyczyć właściwości fizycznych lub składu chemicznego (np. mniejszej zawartości składnika użytecznego).

W złożu zawierającym kilka kopalin najważniejsza jest określana mianem kopaliny głównej, a pozostałe są kopalinami współwystępującymi i towarzyszącymi. Kopalina współwystępująca zawiera ten sam lub te same składniki użyteczne, jak kopalina główna, i jest wraz z nią wydobywana, lecz wymaga odmiennej technologii przeróbki lub wykorzystania; przykładem mogą być siarczkowe i galmanowe rudy cynku i ołowiu; kopaliną współwystępującą nie są wystąpienia rozproszonych pierwiastków użytecznych, które samodzielnie nie mogłyby być wydobywane; przykładem są odzyskiwane z rud miedzi Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego: nikiel, ołów, selen, złoto oraz pallad i platyna. Kopalina towarzysząca występuje w złożu obok kopaliny głównej i może być oddzielnie wydobywana.

Kopalina po wydobyciu ze złoża staje się bezpośrednio surowcem mineralnym, a niekiedy wymaga przeróbki przed wprowadzeniem do obrotu gospodarczego. W zależności od zastosowania gospodarczego rozróżnia się: kopaliny energetyczne — gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel brunatny, węgiel kamienny, metan zaabsorbowany przez węgiel kamienny (tzw. metan pokładów węgla) i ruda uranu; kopaliny metaliczne — rudy metali (za wyjątkiem rud darniowych), metale szlachetne, metale w stanie rodzimym; kopaliny przemysłowe (wydzielane czasem jako kopaliny chemiczne i kopaliny skalne), do których należą: apatyt, azbest, baryt, bentonit, diatomit, dolomit, fluoryt, fosforyt, gips i anhydryt, gliny ceramiczne i ogniotrwałe, kamienie szlachetne i ozdobne, kaolin, kwarc, kwarcyt, magnezyt, mika, marmur, piaski formierskie i szklarskie, piryt, siarka, skalenie, sole potasowe i potasowo-magnezowe, sole strontu, sól kamienna, a także solanki.

Prawne pojęcie kopaliny rozróżnia kopaliny podstawowe, do których należy większość z wymienionych powyżej, oraz kopaliny pospolite, jak: kamienie budowlane i drogowe, kruszywa naturalne (piaski, żwiry i pospółki), ilaste surowce ceramiki budowlanej, kredy, wapienie i margle.