kartezjanizm:
kartezjanizm
Encyklopedia PWN
1) koncepcja filoz. R. Descartes’a;
2) poglądy i kierunki filoz. podejmujące i rozwijające koncepcje zawarte w filozofii Descartes’a bądź też do niej nawiązujące; wśród różnorodnych tendencji występujących w kartezjanizmie można wyróżnić 2 gł. nurty: naturalist. i okazjonalistyczny. Przedstawiciele pierwszego nurtu (gł. H. Regius, P.S. Régis, J. Rohault) kładli nacisk na fizykę Descartes’a i interpretowali jego filozofię w duchu naturalist., podkreślając jej antyscholastyczne tendencje oraz dążność do objaśniania świata wyłącznie przez naturalne przyczyny; nurt ten w końcu XVII w. doprowadził do licznych postaw synkretycznych, łączących kartezjanizm z empiryzmem P. Gassendiego, a filozofię Descartes’a traktujących gł. jako punkt wyjścia dla czysto przyr. widzenia świata (np. B. de Fontenelle); przyczyniły się one do ukształtowania się racjonalistycznej postawy wobec świata i różnych nurtów myśli oświecenia. Drugi nurt rozwijał gł. wątki metafiz. doktryny Descartes’a, skupiał się na teorii duszy i Boga i opracował tzw. doktrynę okazjonalistyczną (m.in. A. Geulincx, N. Malebranche), która kwestionowała w ogóle istnienie w stworzonym przez Boga świecie, naturalnej przyczynowości sprawczej, przypisując wszelkie domniemane związki przyczynowe bezpośrednim interwencjom Boga. Kartezjanizm przyjęły m.in. środowiska jansenistyczne (m.in. A. Arnauld, B. Pascal); wpłynął on na systemy filoz. B. Spinozy, G.W. Leibniza; sformułowane w ramach kartezjanizmu zagadnienia podjęło wiele różnych współcz. nurtów filoz., m.in.: fenomenologia (której klas. wykładnię zawiera dzieło E. Husserla Medytacje kartezjańskie 1931, wyd. pol. 1982) i egzystencjalizm (problem cogito), pozytywizm (tendencje racjonalistyczne, nominalistyczne i mat. ideał wiedzy), marksizm.
