farbiarstwo

farbiarstwo,

rzemiosło i dział przemysłu zajmujące się barwieniem włókien;

farbiarstwo jako rzemiosło istniało już ok. 4 tys. lat p.n.e. w Chinach, Indiach i Egipcie; wcześniej farbowanie było zajęciem domowym, na potrzeby własne.

Pierwsze barwniki uzyskiwano z minerałów: cynobru (wybarwienia czerwone), malachitu (żółte i zielone), aurypigmentu (żółte), rud żelaza i ołowiu oraz roślin — wybranych gatunków rdestu, nawrotu, dębu. W następnych epokach uprawiano rośliny barwierskie (indygowiec, alkannę, krokosz, marzanę, urzet) i z czasem farby mineralne zastąpiono bardziej trwałymi barwnikami roślinnymi. Stosowano też barwniki pochodzenia zwierzęcego — kermes, otrzymywany z niektórych gatunków czerwca, i purpurę tyryjską, uzyskiwaną przez farbiarzy fenickich z wydzieliny pewnych gatunków mięczaków. Po rozpadzie cesarstwa rzymskiego farbiarstwo jak wiele innych rzemiosł, podupadło; w średniowieczu zaczęło się odradzać na południu Europy — w miastach włoskich (Wenecja, Piza, Florencja) i hiszpańskich; odkrycie Ameryki i drogi morskiej do Indii dało Europejczykom możliwość przywozu nowych surowców do wyrobu barwników (z Ameryki np. drewna kampeszynu i pluskwiaka o nazwie koszenila, z Indii — indyga). Od XVI w. farbiarstwo rozwijało się w Holandii, Niemczech, Anglii i Francji, a w XVII w. — w całej Europie. Na ziemiach polskich głównym surowcem farbiarskim były larwy i samiczki czerwca polskiego, owada, z którego otrzymywano barwnik czerwony, zwany karmazynowym (owady te eksportowano w XV–1. połowie XVI w. m.in. do Włoch, Niemiec oraz Turcji i Armenii). Prócz czerwca używano w farbiarstwie wielu roślin: jagód bzu, ostrężyny, psianki czarnej, liści czyśćca błotnego, dziurawca, tarniny, kwiatu chabra bławatka, korzeni przytulii, kory brzozy, dębu, gałązek berberysu, łusek cebuli i in. Zbierano rośliny rosnące dziko, a niektóre (urzet i marzanę) uprawiano na specjalnych plantacjach. Farbiarstwo rozwijało się łącznie z tkactwem; największym i najstarszym ich ośrodkiem był Kraków, nieco później farbiarstwo rozwinęło się m.in. w Gdańsku i Toruniu.

Przełomowym wydarzeniem w rozwoju farbiarstwa było odkrycie w 2. połowie XIX w. syntetycznych barwników organicznych, które (zwłaszcza po odkryciu reakcji diazowania i wprowadzeniu barwników azowych) prawie całkowicie wyparły barwniki naturalne. Wprowadzanie do użytku nowych włókien syntetycznych wymuszało opracowywanie nowych odmian barwników (np. zawiesinowych), nowych sposobów barwienia oraz stosowania substancji pomocniczych, ułatwiających barwienie i nadających wybarwieniom większą trwałość. Współczesne farbiarstwo, jak cały przerób włókien chemicznych, stosuje wiele nowoczesnych metod przemysłowych (barwienie włókien, drukowanie wyrobów włókienniczych); stanowi ono część przemysłu włókienniczego.