ciśnienie

ciśnienie,

skalarna wielkość fizyczna charakteryzująca siłę oddziaływania ośrodka materialnego lub promieniowania na powierzchnię innego ciała, np. oddziaływania gazu lub cieczy na ściankę naczynia, lub na powierzchnię ograniczającą jakąkolwiek część ośrodka, oddziaływania budynku na podłoże, światła na oświetlony ekran;

w przypadku płaskiej powierzchni ciśnienie p = F_n/S, gdzie F_n — wartość siły działającej prostopadle na powierzchnię S. Pojęcie ciśnienia odgrywa istotną rolę w mechanice i termodynamice płynów (cieczy, gazów); dla nieruchomego płynu istnieje związek między ciśnieniem, temperaturą i gęstością, zwany równaniem stanu płynu; ciśnienie w płynie nieruchomym zwane jest ciśnieniem statycznym, p_s; w płynie poruszającym się występuje dodatkowe ciśnienie, zwane ciśnieniem dynamicznym (kinetycznym), p_d, zależne od prędkości płynu. W jednorodnej nieściśliwej cieczy, znajdującej się w polu siły ciężkości, ciśnienie (zwane wtedy ciśnieniem hydrostatycznym) na głębokości h wynosi p_s = p₀ + ghρ (p₀ — ciśnienie na powierzchni cieczy, ρ — gęstość cieczy, g — przyspieszenie ziemskie); w stacjonarnym bezwirowym przepływie takiej cieczy p_d = ρv²/2 (v — prędkość cieczy). Jednostką ciśnienia w układzie SI jest paskal (Pa); stosowane są też inne jednostki. Skala ciśnień występujących we Wszechświecie rozciąga się od próżni kosmicznej (poniżej 10^–9 Pa), poprzez ciśnienie rzędu 10¹¹ Pa w środku Ziemi i 10¹⁶ Pa w środku Słońca, aż do 10²⁰ Pa w środku białych karłów. W laboratoriach otrzymuje się ciśnienia od 10^–13 do 10¹² Pa, a przy eksplozjach jądrowych powstaje ciśnienie do 10¹⁶ Pa.