Inkowie
 
Encyklopedia PWN
Inkowie, Inka
[hiszp. < keczua],
lud andyjski zamieszkującyw XVI w. obszar dzisiejszego departamentu Cuzco (ok. 22 tysiące km2), liczący wówczas kilkanaście podgrup, który stworzył państwo Tahuantinsuyu ze stolicą w Cuzco.
Według tradycji pierwszym władcą Inków był Manco Capac; za panowania Pachacutiego, prawdopodobnie ok. połowy XV w., rozpoczęła się szybka ekspansja terytorialna państwa; na początku XVI w. imperium inkaskie sięgało od Pasto (obecnie północna Kolumbia) na północy, po rzekę Maule w Chile na południu i obejmowało góry i płaskowyże śródandyjskie między wybrzeżem Oceanu Spokojnego a wschodnimi stokami Andów. Państwo Inków było wieloetniczne; na jego czele stał absolutny władca, zwany Inką; o dziedziczeniu tronu decydowały najpotężniejsze arystokratyczne rody z Cuzco oraz kapłani. Ekspansja dokonywała się głównie przez podbój militarny, sankcjonowany ideologicznie przez kult Słońca, które powierzyło Ince misję cywilizacyjną; na podbijanych terenach Inkowie zakładali garnizony wojskowe i świątynie Słońca; zazwyczaj zachowywali zastane tam tradycyjne struktury władzy i elitę polityczną, poddając je kontroli własnych funkcjonariuszy; w celach politycznych lub ekonomicznych często przesiedlali duże grupy ludności; kontrolę nad całym terytorium ułatwiał szczegółowy system rachunkowo-sprawozdawczy (kipu) i rozwinięta sieć dróg. Podstawą gospodarki Inków było rolnictwo; zasadniczą część ludności stanowili wolni chłopi, żyjący w plemienno-terytorialnych wspólnotach; część ziemi pozostawała w ich indywidualnej lub kolektywnej dyspozycji, pozostała — była własnością instytucji państwowych (Inka, Słońce); chłopi uiszczali daninę na rzecz państwa, uprawiając tę ziemię i wytwarzając określone produkty z dostarczonego przez państwo surowca; istniały także wspólnoty wyspecjalizowane w pewnych rzemiosłach oraz grupy ludności spełniające funkcje służebne. Inkowie wykorzystywali w rolnictwie duże zróżnicowanie ekologiczne środowiska naturalnego, prowadzili wymianę międzyregionalną oraz stosowali równoległe cykle produkcyjne o różnych momentach maksymalnego zapotrzebowania na pracę, okresowo przemieszczając siłę roboczą; budowali rozległe systemy nawadniające i tarasy uprawne; szczególne znaczenie miała uprawa wielu odmian kukurydzy i ziemniaków, roślin bulwiastych, komosy ryżowej, dyni, fasoli, papryki i in.; hodowali lamy (jako zwierzęta juczne oraz dostarczające wełny i mięsa), alpaki (wełna), świnki morskie (mięso). Inkowie nie znali pisma, a o ich systemie wierzeń i historii wiadomo jedynie z opartych na tradycji ustnej przekazów kolonialnych i świadectw archeologicznych; oprócz Słońca czcili Wirakoczę oraz innych bogów i przedstawienia sacrum, związane z różnymi sferami działalności człowieka lub zjawiskami naturalnymi, a także mitycznych przodków i mumie zmarłych władców. Charakterystyczne dla kultury materialnej Inków są monumentalne budowle kamienne, wznoszone bez zaprawy murarskiej; do czasów obecnych przetrwały ruiny pałaców królewskich i twierdzy Sacsahuamán koło Cuzco, zespołów architektonicznych, m.in. w Pisac, Ollantaytambo i Machu Picchu; typowa dla ich kultury jest polichromowana ceramika o motywach geometrycznych, narzędzia i broń z kamienia i brązu, drewniane polichromowane kubki qero, drobne przedmioty z kamienia, złota lub srebra, tkaniny o geometrycznych, sekwencyjnych wzorach. Państwo Inków w XVI w. zostało podbite przez Hiszpanów; 1532 F. Pizarro pojmał w Cajamarce i wkrótce stracił inkę Atahualpę (który wcześniej pokonał w walce o tron swego brata Huascara). W 1533 Hiszpanie zajęli Cuzco; koronowany przy ich poparciu Manco Inca, po nieudanej próbie rekonkwisty, schronił się 1537 w górach Vilcabamby, na północny zachód od Cuzco; 1572 wicekról hiszpański, F. de Toledo, podbił Vilcabambę i nakazał stracić jej ostatniego władcę, Tupaca Amaru. W trakcie podboju, na skutek narzucenia Inkom wzorów europejskich i katastrofalnego spadku ich populacji z kilkunastu milionów do niespełna 1 mln pod koniec XVI w. (spowodowanego epidemiami chorób europejskich oraz działalnością pacyfikacyjną i gospodarczą Europejczyków), zostały zniszczone struktury państwowe i dorobek cywilizacyjny Inków.
Marcin Mróz
Bibliografia
E.P. LANNING Peru przed Inkami, Kraków 1985;
Bogowie i ludzie z Huarochiri, Kraków 1985;
Dzieje Inków przez nich samych opisane,Warszawa 1989.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Inkowie, początek roku rolnego fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kipu, pismo Inkówfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Sacsahuamán, ruiny inkaskiej cytadeli na terenie Cuzco (Peru) fot. T. Sokołowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Machu Picchu (Peru)fot. E. Rojan/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Chan-Chan, fragment ruin w stolicy państwa Chimú — blisko ob. Trujillo (Peru)fot. Gea/K. Wiecha
Machu Picchu stanowisko archeologiczne z XV w. (Peru)fot. A. Kucharska, M. „Kruger” Kiersztyn/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Isla del Sol, Wyspy Słońca, widok na jezioro Titicaca, Boliwia.fot. A. Kucharska, Maciej „Kruger” Kiersztyn/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia