Ekwador. Historia

Ekwador. Historia.

Terytorium obecnego Ekwadoru, zamieszkane przez liczne rolnicze plemiona indiańskie, w XV w. zostało podbite i włączone do imperium Inków. Po śmierci Huayny Capaca (1525) imperium zostało podzielone między jego 2 synów: część północną (Quito) przypadła Atahualpie, który uwięził brata, Huascara, i zajął Cuzco. Od 1526 obszar Ekwadoru był penetrowany przez Hiszpanów (wyprawy F. Pizarra i D. de Almagra) i ostatecznie został przez nich opanowany 1534 (S. de Belalcázar) i włączony do wicekrólestwa Peru (od 1563 audiencja Quito). W 1592 wybuchło pierwsze powstanie przeciw władzy hiszpańskiej. Quito, ważne gospodarczo (bogate w srebro i złoto), przeżywające w XVII w. okres prosperity, było także centrum kulturalno-naukowym wicekrólestwa. Jego wschodnią część administrowali misjonarze jezuiccy (1638–1773 prawie autonomiczne państwo Maynas). W 1717 Quito wcielono do wicekrólestwa Nowej Granady, 1723 przejściowo powróciło do Peru, by od 1739 ostatecznie podlegać wicekrólowi w Bogocie.

Kreole już od połowie XVIII w. podejmowali próby uniezależnienia Quito od władzy hiszpańskiej, m.in. 1765 podnieśli protest przeciw nadmiernym podatkom, rozpowszechniali publicystykę niepodległościową (E. de Santa Cruz y Espejo). Powstania 1809 (utworzenie junty rządzącej oraz proklamowanie niepodległości) 1810 i 1812 zostały stłumione i dopiero zwycięstwo pod Pichincha (V 1822) gen. A.J. de Sucre, spieszącego na pomoc prowincji Guayaquil, która 1820 ogłosiła niepodległość, umożliwiło wojskom S. Bolívara wyzwolenie m. Quito (VI 1822) i włączenie prowincji Quito do utworzonej 1819 Wielkiej Kolumbii. W 1830 Ekwador (pod tą nazwą od 1824) wystąpił z federacji, stając się odrębną republiką.

W XIX w. historię Ekwadoru zdominowała rywalizacja 2 regionów: Sierry (andyjskie, górzyste wnętrze kraju, z rozległymi latyfundiami, rozrastającymi się kosztem wywłaszczanych wspólnot wiejskich), z ośrodkiem w Quito, i Costy (wybrzeże, obejmujące plantacje kakao, trzciny cukrowej, z początkami przemysłu), z ośrodkiem w Guayaquil. Indiańska Amazonia, nie znana i nie zagospodarowana, pozostająca poza kontrolą państwa, stanowiła obszar sporny między Ekwadorem, Peru i Kolumbią. Rządy konserwatystów z Sierry, przeplatały się z rządami liberałów z Costy. Walkom o władzę towarzyszyły konflikty zbrojne z Peru i Kolumbią.

Po zwycięskim powstaniu 1895 liberałowie przejęli władzę w Ekwadorze i sprawowali ją prawie nieprzerwanie do 1944. Po otwarciu Kanału Panamskiego intensywnie rozwijał się handel zagraniczny (Ekwador stał się jednym z największych w świecie dostawców kakao). W latach 20. XX w. zaczęły napływać obce kapitały, zwłaszcza brytyjski i USA, inwestowane w przemysł naftowy. Próby reform społecznych prezydenta I. Ayora (1926–31) przerwał wielki kryzys gospodarczy oraz związana z nim destabilizacja polityczna (1931–40 władzę sprawowało 18 prezydentów). Wojnę z Peru (1941) zakończyło porozumienie zawarte 1942 w Rio de Janeiro pod presją państw amerykańskie (gwarantowane przez Argentynę, Brazylię, Chile i USA), niekorzystne dla Ekwadoru, który utracił w Amazonii ok. 40% swego terytorium. W 1942 Ekwador wypowiedział wojnę Niemcom i Włochom i otrzymał znaczną pomoc gospodarczą od USA, które zbudowały na wyspach Galápagos bazę wojskową do ochrony Kanału Panamskiego.

W okresie powojennym armia przejęła inicjatywę w reformowaniu państwa. W 1944, w wyniku powstania wojskowego, władzę przejął J.M. Velasco Ibarra, który przez ok. 30 lat wywierał decydujący wpływ na życie E. (prezydent 1944–47, 1952–56, 1960–61 i 1968–72); jego plany reform zmierzających do modernizacji zacofanego gospodarczo, rolniczego Ekwadoru, popierane przez wiele ugrupowań politycznych, nie zostały zrealizowane. Prowadził on niezależną politykę zagraniczną wobec USA i kwestionował (bez rezultatu) układ graniczny z Peru. Wojskowi, sprawujący (z przerwami) władzę 1961–79, deklarowali potrzebę reform strukturalnych, polityki rozwojowej i wzmocnienia kontroli państwa nad gospodarką (głównie nad sektorem naftowym). Próbowali także nacjonalizować niektóre jej dziedziny; 1964 zadekretowali ograniczoną reformę rolną, którą realizowali jeszcze w połowie lat 70. (nie miała większego wpływu na zmianę struktury agrarnej kraju, doprowadziła jednak do zniesienia huasipungo — quasi-pańszczyźnianego systemu pracy na roli, powszechnego w Sierra).

Od lat 60. głównym artykułem eksportowym Ekwadoru były banany, a w latach 70. wzrosło znaczenie ropy naftowej, której bogate złoża odkryto 1967. W 1974 znacjonalizowano część mienia amerykańskiego koncernu Texaco-Gulf, 1973 Ekwador przystąpił do OPEC. Zwycięzca wyborów 1979, J. Roldós Aguilera, zginął 1981 w wypadku, ale obiecane przez niego reformy usiłował realizować O. Hurtado Larrea. Zmuszony do podjęcia programu oszczędnościowego MFI, wywołał niezadowolenie społeczne i w wyborach 1984 oddał władzę L. Febresowi Cordero, który prowadził politykę neoliberalną. Odpowiedzią na niezadowolenie z powodu wysokich kosztów społecznych i niepowodzeń gospodarczych, spowodowanych m.in. załamaniem cen ropy naftowej, a także trzęsieniem ziemi, był rosnący autorytaryzm, ale 1988 odbyło się legalne przekazanie władzy zwycięskiej w wyborach Lewicy Demokratycznej. Sprawujący z jej ramienia władzę prez. R. Borja Cevallos nie zdołał zrealizować swego programu umiarkowanych reform. Prawicowy prezydent S. Durán Ballén (1992–96) przystąpił do reform wolnorynkowych, ale realizację utrudniały mu konflikty z Kongresem i plaga korupcji w rządzie. Ustawa o komercjalizacji ziem należących do Indian wywołała protesty coraz lepiej zorganizowanej ludności tubylczej, reprezentowanej przez Radę Narodowości Tubylczych Ekwadoru. W 1995 z nową siłą wybuchł konflikt z Peru, który, zapoczątkowany 1981 potyczkami zbrojnymi. Dzięki mediacji zagranicznej został wkrótce zawieszony, a 1998 zakończony podpisaniem układu o handlu, żegludze i integracji przygranicznej. Wybory 1996 wygrał A. Bucaram Ortiz z Partii Roldosistów, obiecujący ustanowić „rządy dla biednych”, ale korupcja, nepotyzm i niepoczytalne zachowania publiczne doprowadziły do uznania go za niezdolnego do sprawowania władzy i 1997 prezydentem tymczasowym został F. Alarcón Rivera, którego ekipa szybko została oskarżona o związki z handlem narkotykami. Wybrany na prezydenta 1998 J. Mahuad Witt z Demokracji Ludowej I 2000 został odsunięty od władzy przez wojsko, a władzę objął wiceprezydent, G. Noboa, który przeprowadził w Kongresie Narodowym pakiet reform gospodarczych. Liberalna polityka ekonomiczna wywołała protesty ludności indiańskiej, gwałtownye starciach z policją i siłami porządkowymi. W atmosferze skandali i oskarżeń o korupcję 2002 odbyły się wybory prezydenckie i parlamentarne; na prezydenta wybrano L. Gutiérreza (kandydat lewicowej koalicji) — objął urząd I 2003; brak poparcia większości w Kongresie, odejście od zapowiadanych reform socjalnych oraz niekonstytucyjne zmiany w składzie Sądu Najwyższego osłabiły jego pozycję i zmusiły do ustąpienia. W IV 2005 Kongres przekazał urząd prezydenta A. Palacio Gonzálezowi (dotychczasowemu wiceprezydentowi). W wyborach 2006 zwyciężył lewicowy kandydat R.V. Correa Delgado, którego populistyczna i antyamerykańska polityka zbliżyła Ekwador do Wenezueli i Boliwii.