Inków religia

Inków religia,

system religijny imperium Inków, będący zarazem czynnikiem spójności organizmu państwowego zw. Tawantinsuyu.

W sferze ideologicznej składały się nań: jedna, wspólna wszystkim społecznościom doktryna państwowa oraz tradycyjne wierzenia poszczególnych społeczności o zasięgu lokalnym.

Istotę doktryny religijnej państwa stanowił dogmat o boskim pochodzeniu Inków, zwłaszcza inkaskich władców, obarczonych misją zapanowania nad światem w celu zaprowadzenia w nim ładu i przekazania innym ludom wyższej kultury. Według tej doktryny, legitymizującej specjalny status Inków, teokratyczny ustrój i ich zaborczą politykę, pierwszym władcą inkaskim — jak podaje mitologia — był legendarny Manco Capac, syn boga Inti, tj. Słońca. Na polecenie ojca założył on Cuzco, stolicę przyszłego imperium, i podporządkował sobie okoliczną ludność. Idea dominacji legła również u podstaw legendy o teofanicznym przeżyciu pierwszego hist. władcy Inków z XV w., zw. Pachacuti Inka Yupanki, któremu miał się objawić Inti, zapewniając go, że jest jego przodkiem, nakazując mu podbicie wielu ludów i żądając dla siebie ofiar i czci. Inkaski władca reprezentował na ziemi boga Inti, a prawowita żona władcy — boginię o imieniu Mama Quilla [‘matka Księżyc’], małżonkę Słońca. Inti i Mama Quilla królowali w niebiańskim państwie, do którego mieli wstęp po śmierci tylko ludzie szlachetnie urodzeni. Wywyższany przez Inków bóg Słońca nie zdołał przyćmić postaci innego boga, czczonego w Andach pod imieniem Viracocha, zajmującego pierwsze miejsce w państwowym panteonie. Według jednego z mitów Viracocha stworzył niebo, ziemię i pierwszych ludzi olbrzymiego wzrostu; niezadowolony ze swego dzieła wygubił część olbrzymów, zesławszy potop, a część zamienił w kamienne statuy stojące wciąż w Tiahuanaco (przedinkaskim centrum kultowym w pobliżu jeziora Titicaca).

Następnie kazał Słońcu i Księżycowi wynurzyć się z jeziora Titicaca i stworzył z gliny ludzi normalnej wielkości. Do najważniejszych bóstw państwowych należeli także: Illapa [‘piorun’] — bóg burzy, Pacha Mama [‘matka świat/Ziemia’] — bogini płodności, pani podziemnej krainy zmarłych, Mama Cocha [‘matka jezioro’] — bogini morza, opiekunka rybaków.

Bóstwa Tawantinsuyu pozostawały w ścisłym związku ze środowiskiem naturalnym i zjawiskami przyrody. Rozpowszechniony był zwłaszcza kult gór. Inkowie szczególną czcią otaczali niewielką górę o nazwie Wana Kawri k. Cuzco. Na wierzchołku owej góry miała się znajdować świątynia boga Wana Kawri z jego wizerunkiem, przyniesionym tu niegdyś przez Manco Capaca. W Tawantinsuyu nie czyniono ostrych rozróżnień między istotami nadludzkimi i ich wizerunkami, symbolami, atrybutami, a także miejscami, przedmiotami, osobami, zjawiskami, w których — jak wierzono — mają swe siedliska lub przejawiają się nadludzkie moce, niekoniecznie uosobione. Wszystko to obejmowano wspólnym terminem waka.

Centralnym miejscem kultu państwowego była gł. świątynia w Cuzco o nazwie Quri Kancha [‘złota zagroda’]. W Tawantinsuyu istniały jednak sanktuaria znacznie starsze i cieszące się większą renomą, zwłaszcza ośrodek kultowy k. Limy ze słynną wyrocznią Pachacamaca, boga zbliżonego charakterem do Viracochy. Kapłani byli zwolnieni z prac publicznych i służby wojskowej. Ich najwyższy zwierzchnik, willa umu, rezydował w Cuzco. Życie klasztorne wiodły niektóre kobiety; młodą kobietę, wybraną na służebnicę boga, będącą do dyspozycji władcy, nazywano aklla, starszą wiekiem i rangą — mamakuna. Kult miał wiele form, od prostych rytów do bardzo wystawnych, widowiskowych uroczystości, w których mogły uczestniczyć mumie wybitnych zmarłych. Podczas jednego z gł. świąt, Inti Raymi, tj. Święta Słońca, władca w otoczeniu krewnych zebranych na gł. placu Cuzco o świcie w dniu czerwcowego przesilenia spełniał ofiarę z piwa.

W rytuałach r.I. przeważały ofiary z jadła i napoju, koki, cennych przedmiotów, zwierząt. Ale składano również ofiary z ludzi, zwłaszcza z dzieci. Na przeł. XX i XXI w. archeolodzy odkryli ofiary z dzieci na andyjskich 5- i 6-tysięcznikach — Ampato, Sara Sara, Llullaillaco.

Kazimiera Mikoś

Bibliografia

R.H. Nocoń Dzieje, kultura i upadek Inków, Wrocław 1958;

Bogowie i ludzie z Huarochirí, przekł. z keczua i oprac. J. Szemiński, Kraków–Wrocław 1985;

Dzieje Inków przez nich samych opisane, wybór J. Szemiński, Warszawa 1989.

A. Métraux Religions et magies indiennes d’Amérique du Sud, Paris 1976;

W.Krickeberg Mitos y leyendas de los aztecas, incas, mayas y muiscas, México 1994.